Valtierra

Valtierra ; Balterra
	Naffarroa Garaia , Euscal Herria
; Bandera	; Armarria
Cocapena
Herrialdea	Euscal Herria
Lurraldea	Naffarroa Garaia
Merindadea	Tutera
Administrationea
Statua	Espainia
Erkidegoa	Naffarroa
Icen officiala	Valtierra
Alcatea	Alfonso Mateo Miranda ( PSN-PSOE )
Posta codea	31xxx
INE codea	31249
Herritarra	valtierrar
Geographia
Coordenatuac	42°11′43″N 1°38′03″W / 42.195277777778°N 1.6341666666667°W
Açalera	49,891 cm²
Garaiera	263 metro
Distancia	85 cm ( Iruñetic )
Demographia
Biztanleria	2.439 (2022: 0)
Densitatea	49,61 biztanle/cm²
Çaharcea	% 32,39
Ugalcortassuna	‰ 34,29
Economia
Jarduera	% 76,85 (2011)
Desberdintassuna	% 0 (2011)
Langabecia	% 14,05 (2013)
Euscara
Euscaldunac	% 0,30 (2018: %-0,16)
Datu guehigarriac
Webgunea	http://www.valtierra.es

Valtierra ^[3] ( gaztelaniaz eta officialqui; Balterra euscaraz baina ez officialqui) Naffarroaco udalerria da. Tuteraco merindadeco herri hau Naffarroaco hiriburutic 85 kilometrora dago, eta 2014. urthean 2.467 biztanle cituen.

Icena Aldatu

Udalerriaren icen officiala Valtierra ^[4] bada ere, haimbatean Balterra erabili içan da. Azquen hau içan da herrico textu çaharretan aguercen den herriaren icena ere.

Geographia Aldatu

Inguru naturala eta cocapena Aldatu

Herria, Naffarroa hegoaldean cocatzen da, Tuteraco merindadearen ipharraldea , eta Ebro ibaitic guerthu, historicoqui strategicoa içan den cocagunean. NA-134 errepideac udalerria ceharcatzen du.

Valtierrac Bardearequin eguite du muga ipharraldean, Argüedasequin ekialdean, Cadreita eta Rioxarequin mendebaldean, eta Tutera eta Castejónequin hegoaldean.

Clima eta landaredia Aldatu

Ebro ibaiaren arroan cocatua, Valtierrac clima mediterraneoaren eçaugarriac ditu, cehazqui, mediterraneoco clima continentaliçatua. Temperaturac hotzac içaiten dira neguan, eta beroac udan, urtheco batez berceco temperatura 14 °C-coa da.

Precipitationeac urriac dira, 450mm inguru jausten dira urthe ossoan cehar. Precipitationeac nahico irregularqui banatzen dira urthe ossoan cehar, dena den, udaberrian eta udazquenean ugariagoac içaiten dira. Ipharreco edo "Cierço haicea", haiceric ohicoena içaiten da urthean cehar. Udazquen amaieratic, udaberri hassier arte, eta Ebro ibaiaren arro guztian guerthatu beçala, lainho itchico egunac içaiten dira, eta temperaturec nekez eguiten dute 2-3 gradutic gora egun ossoan cehar.

Jathorrizco landaredia ia erabat desaguertu da guiçaquiaren eraguina dela eta. Gaur egun, udalerri guehienean nekaçaritza lurrac eta çuhaixcac baino ez daude. Ebro ibaiaren erça da guneric aberatsena eta specie guehien bilcen dituena, lerchundiac batez ere.

Historia Aldatu

Andre Maria eliça .

Christo aurreco IX. eta II. mende bitarteco aztarnac açaldu dira Valtierratic hurbil. Torraçaco necropolian Burdin Aroaren lehen erdico aztarnac eta Romatarren garaico haimbat arrasto ere aurkitu dira, Torraçaco harriac ere romatarren hilhobi monumenturen baten çathi içan cirela uste da. Necropoliaren inguruetan, mosaicoac, onciac eta champonac bildu dira.

Valtierra Musa ibn Musaren imperio musulmanaren çathi içan cen. Regue hori Espainiaco eta Ebroco hirurgarre regue moduan eçagutu cen eta Riberaco herrien gainean aguindu çuen. Regnu musulmanaren aguinteac VIII. mende eta XII. mendeen artean iraun çuen. 1110 . urthean Alfonso Bathaiatzailea regueac Valtierra birconquistatu çuen eta Sobrarbeco forua eman ceraucon, herria berriz eratu cen. Ondorengo mendeetan, Valtierran musulman biztanle asco vici içan ciren, eta mesquita bat ere eraiqui çuten. XV. mendean mesquit eraitsi eta eliça eraiqui çuten gainean, musulmanac lurraldetic camporatu eta guero.

1367co aphirilaren 12an Carlos II.a regueac "Hiribildu Ona"ren titulua eman ceraucon herriari, eta bertan escubideac eta privilegioac escaini cituen. 1456an Johannes II.a regueac , Peraltatarrei utzi cerauen/cien herria jaurerri moduan, guerran escainitaco lagunça esquerceco. Urtheetan Peraltatarren morroi içan ostean, Carlos I.ac Valtierrac escuraturico escubideac eta ascatassuna itzuli cerauzten herritarrei. Baqueac, dena den, ez çuen ascoric iraun, eta ondorengo mendeetan, Conventione Guerrac eta Carlistadec eraguin içan çuten herrian.

Aro modernoa Aldatu

XVIII. mendearen hassiera , herriac 12.000 ducat ordaindu cituen Bardeaco lurrac erabilceco escubideagatic. 1836an herrian eguindaco asambladac, escubide hori bethiraco berretsi çuen. XIX. mendearen bigarren erditic XX. mendearen lehen çathira bitartean, herrico nekaçaritzac garapen handia içan çuen, Bardeaco lurrac erabili ahal içan cituztelaco. Landatutaco lurren açalera laucoiztu eguin cen. XIX. mendearen erdian, herrian bi escola ceuden, muthilen escolan 80 umec ikasten çuten, eta bertaco maisuac 4.000 real jassotzen cituen urthero. Nesquen escolan, 40 eta 50 nesca bitartean ikasten çuten, eta bertaco maistrac 1.600 real baino ez cituen irabazten urthean.

XIX. mende erdialdeco desamortiçacioan, herrigunearen ondoco capuchinoen commentua desaguertu cen. 1920co hamarcadan , pattarra ekoizteco lantegui bat, chocolatea eguiteco berce bat, eta taller chiquiac ceuden herrian. Horrez gain, olioa ekoizteco bi errota çahar ceuden.

Economia Aldatu

Valtierraco biztanleria activoaren guehiengoac nekaçaritzarequin cerikussia duten jardueretan ibilcen da, nekaçaritzatic atheratacoarequin vici diren valtierrarrac ascoz gutiago dira. Guehienençat nekaçaritza, berce lambide baten ossagarria da. XX. mendearen amaieran udalerrico laborança lurren herena (%32,6) lur ureztagarriac ciren. Horrez gain, udalerriaren açaleraren erdia, lur amancommunec ossatzen dute.

Industria Aldatu

Valtierraco industrialdea herrigunetic kilometro pare batera dago, Argüedasco udalerriaren mugan. Naffarroaco governuac industrialdeac sustatzeco sorthutaco Nasuinsa elkartearen ekimenez eraiqui cen. Industrialdea Argüedasco industrialdearen bigarren phase moduan eraiqui cen 2003an eta gaur egun industrialdeco lursail guztiac betheta daude. Azpieguiturac guerthu daduca Iruñea eta Zaragoza bitarteco autobideraco sarbidea. Valtierran dagoen industrialdearen bigarren phasearen eçaugarriac honacoac dira:

Açalera guztira: 35.514,84 m2

Lursailen açalera: 17.552,49 m2

Bardea Aldatu

Erdi Aroan , Valtierrac, Fustiñana , Tutera , Cortes , Buñuel , Çarracaztelu , Melida , Capparroso , Alesbes , Cadreita , Cabanillas , Argüedas , Sanctacara , Marcilla , Falces , Azcoien , Funes , Millagro , Corella , Olivaco monasterioa , eta Erroncarico ibarra eta Çaraitzuco ibarrequi batera, Naffarroaco Bardeaco elkartea ossatu çuen, Bardeaco lur communac nekaçaritzaraco erabilceco asmoz.

Demographia Aldatu

XX. mendearen lehen erdialdean goranzco joera içan çuen Valtierraco biztanleriac, eta 1950eco hamarcadaraco % 75 igo cen, 3.000 biztanletic gora lorthuz. Mendearen bigarren erdialdean, berriz, beheraca eguin çuen eta 2.400 biztanle ingurura jaitsi cen.

Valtierraco biztanleria

2008co erroldaren arauera, Espainiaz campoco 229 ethorquin vici ciren herrian, biztanleriaren %9,07 ( Naffarroaco batezbercecoaren azpitic).

Politica Aldatu

Udal hautescundeac Aldatu

Valtierraco alcatea PSN alderdico Alfonso Carlos Mateo Miranda 2007co udal hautescundeez gueroztic. Alderdiric vozcatuena içan cen eta guehiengo ossoa lorthu çuen, çazpi cinegotzi lorthuta. Baliogabeco votoac 22 içan ciren (emandaco guztien %1,36) eta voto çuriac 46 (%2,89). Abstentionea %22,54coa içan cen.

2011co udal hautescundeetan ere PSN içan cen garhailea eta guehiengo ossoa gorde eguin çuen; Alfonso Mateoc alcatetzan seguitu çuen. Lehen aldiz aurkezten cen Valtierraco Aurreracoien Candidatura (CPV) bigarren gueratu cen.

Alderdi politicoa	2011		2007
Alderdi politicoa	Votoac	Cinegotziac	Votoac	Cinegotziac
Naffarroaco Alderdi Socialista (PSN)	%48,44	6	%55,91	7
Valtierraco Aurreracoien Candidatura (CPV)	%15,53	2	-	-
Naffarroaco Democraten Convergencia (CDN)	%14,86	1	%18,74	2
Alderdi Popularra (PP)	%9,56	1	-	-
Naffar Herriaren Batassuna (UPN)	%9,02	1	%22,45	2

Alcateen cerrenda Aldatu

2011	Alfonso Mateo Miranda ( PSN )
2007	Alfonso Mateo Miranda ( PSN )

Udaletchea Aldatu

XIX. mendearen erdialdean alchatutaco eraiquin neoclasicoa da. Oinharri lauquiçuceneco eraicunça hau, udaletche içan aurretic, Sanctacaraco marquesen etchevicitza içan cen. Harlandu eta harlangaitzezco materialez eraiquia dago. XX. mendearen amaieran, eraiquina erabat berriztu cen Manuel Blasco architectoaren projectuaren bitartez. Sotoa, beheco solairua eta honen gainean eraiquitaco berce bi solairu daduzca.

Udal bulegoez gain, udalaren mempeco berce haimbat azpieguitura daude eraiquinean, liburuteguia, musica escola, ambulatorioa eta abar. Udala alcateac eta hamar cinegotzic ossatzen dute.

HELBIDEA. Foruen Plaça, 1

Azpieguitura eta garraioac Aldatu

Condaren Iruñea eta Zaragoza bitarteco lineac guelthoquia daduca herrian. Eguneco borz cerbitzu içaiten dira norabide bakoitzeco. Lineac honaco ibilbidea daduca:

Iruñea - Noain - Tebas-Muru Artederreta - Barasoain - Puiu - Tafalla - Erriberri - Capparroso - Valtierra - Argüedas - Tutera - Ribaforada - Buñuel - Cortes - Mallén eta Zaragoza .

Condaren Cortes eta Iruñea bitarteco autobus linea çucenac cerbitzu bakarra daduca norabide bakoitzean eguneco. Ibilbidea, honacoa da:

Cortes - Buñuel - Ribaforada - Fontellas - Tutera - Argüedas - Valtierra eta Iruñea

Condaren Tutera eta Alesbes bitarteco lineac, guelthoquia daduca herrian. Autobusac honaco ibilbidea eguiten du:

Tutera - Argüedas - Valtierra - Cadreita - Millagro eta Alesbes

Cultura Aldatu

Valtierraco udal liburuteguia herrico Guiça Escubideen plaçaco 10. cembaquian dago.

Euscara Aldatu

Naffarroaco governuac onhartutaco Euscararen Foru Leguearen arauera, Valtierra eremu ez-euscaldunean dago. 2001eco erroldaren arauera, herritarren %0,47c cequien euscaraz hitz eguiten.