Urrotz

Articulu hau Agoitzaldeco udalerriari buruzcoa da; beste erranahietaraco, ikus « Urrotz (arguipena) ».

Urrotz —edo, icen bereco berce herrietatic berheizteco, Urrotz-Hiria — Euscal Herrico udalerri bat da, Naffarroa Garaia lurraldean cocatuta. Çangoçaco merindadean eta Pyreneoaurrea escualdean dago, Iruñea hiriburutic 20,2 kilometrora. Altuera 476 eta 679 metro artecoa da, eta 11,40 cm²-co açalera harcen du. 2022 urthea 399 biztanle cituen.

Urrotz
Naffarroa Garaia , Euscal Herria
Herrico ikuspeguia Jassocundeco eliçarequin
Bandera Armarria
Cocapena
Herrialdea	Euscal Herria
Lurraldea	Naffarroa Garaia
Merindadea	Çangoça
Escualdea	Pyreneoaurrea
Administrationea
Statua	Espainia
Erkidegoa	Naffarroa
Barrutia	Agoitz
Icen officiala	Urroz-Villa
Alcatea (2019-2023)	Miquel Iribarren Lacunça (Iturçarrea)
Posta codea	31420
INE codea	31243
Herritarra	urroztar, urrozhiritar
Geographia
Coordenatuac	42°46′34″N 1°27′10″W
Açalera	11,4 cm²
Garaiera	476-679 metro
Distancia	20,2 cm ( Iruñetic )
Demographia
Biztanleria	399 (2022: −1)
183 (%45,9) (2019)   (%48,6) 194
Densitatea	35 biztanle/cm²
Çaharcea	% 27,34
Ugalcortassuna	‰ 69,77
Economia
Jarduera	% 86,54 (2011)
Desberdintassuna	% 0 (2011)
Langabecia	% 13,05 (2013)
Euscara
Eremua	eremu mixtoa
Euscaldunac	% 6,70 (2018: %4,85)
Datu guehigarriac
Sorrera	1454 (independencia
Webgunea	www.urroz-villa.com

Urrotz Erdi Aroco eguitur ia erabat mantencen duen herria da. Muino baten gainean dago, eta Açoca emparançaren inguruan pilatzen da. Plaça hori Naffarroaco bigarren plaça handiena da, Gazteluco emparançaren ondoren. Etcheac harrizcoac dira, oro har bi solairucoac, eta bi isurquico teilatua dute. Gaineraco eremuen artean, hiri-eguitura sendoa ossatzen dute, Erdi Aroan hiribildua celaco.

Liçoainibarrena da geographicoqui, baina ez administrativoqui 1454tic , udalerri independente batean sorthu cenetic. Urrotz Naffarroaco Gortheetan jarlekudun hiria içan cen. Bertaco biztanleac urroztarrac edo urrozhiritarrac dira.

Icena

Urrotz edo Urrotz-Hiria berce hizcunça batzuetan ere eçagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz : Urroz-Villa
• naffar romancez edo aragoieraz : Urroz

Gainera, toponimoa haimbat modutan aguertu da historian cehar:

• Urroç (1085)
• Vrroz (1090)
• Urroz (1195)
• Urrotz (1237)
• Urroz (1264)
• Hurroç (1270)
• Urroz (1330)
• Hurroz (1366)
• Urroz (1534)
• Eurroz (1587)
• Urroz (1800)
• Urrotz (1978)

Etymologia

Urrotz edo Urroz toponimoa Naffarroaco berce herri batzuequin partecatzen da. -oz amaiera du, Oronoz , Azpirotz , Bidancoce , Obanos edo Saigots beçalaco lekuicen arruntequin. Oro har, osso icen çaharrac dira (milla urthe baino guehiago), eta ia bethi egungo edo ancinaco biztanle-entitateac icendatzen dituzte (ia ez da aguercen celhai edo mendiei buruzco toponimoetan), eta Naffarroa ingurura mugatzen dira, mendebalderago ez baitago iceneric amaiera horrequin.

Specialistac ez dira erabat ados jarri. Guehrard Rohlfs eta Julio Caro Barojaren atzetic doacenen eritzia da nagussi, icen horiec eguiturari erançuten baiteraucote/baitiote: personaren icen proprioa + jabetza adiarazten duen atzizquia. Adibidez: Anotz = "Anniusen jabetzaco lekua". Gutiago dira Jean-Baptiste Orpustanequin atzizquiare içaera descriptiboa defendatzen dutenac, hau da, -oz "... co leku ugaria", "... dagoen lekua" beçala itzuli behar dela uste dutenac. Joan Corominesec , hala ere, nahiago çuen erdibideco jarrera bat, eta critico aguercen cen atzizqui horrençaco açalpen anthroponimico soilarequin. Bide beretic, Patchi Salaberri Çaratieguic uste du haimbat casutan -otz baten aurrean egon gaitezqueela, eta horrec « non dagoen » adiarazten duela; berce batzuetan, ordea, thoquico lehengo jabe baten icena içanen luque aurretic.

Terminoaren lehen çathiari dagoquionez, urr- , euscal " ur " hitza da, non -r finala bikoiztu eguin den atziquiarequin -oz lothura hobea ahalbidetzeco. Julio Caro Barojaren theorie arauera, berce auquera bat da Uros edo ancecoa icen proprioa dela.

Ondorioz, -oz atzizquiar emaiten çaizquion interpretatione desberdinen arauera, Urrotz honela defini daiteque: "Urosen jabetzaco lekua" (guehiengoaren auquera), "Uraco leku ugaria", "Ura dagoen lekua" edo "non ura dagoen".

Eçaugarriac

Armarria

Urrozco armarriac honaco blasoi hau du:

«

Hondo çuri batez eta aurrean sei cerrenda çuriz ossatuta dago.

»

Bandera

Urrozco banderac Urrozco armarria daduca hondo çuri baten gainean.

Geographia

Urrotz Liçoainibarrean barruan dago geographicoqui, baina, administrativoqui, udalerri independente da. Ibar hau Pyreneoaurreco ibarra da, Egüesibar eta Longuida lotzen dituen lautada da. Ibarra ceharcatzen du Erro ibaiac , Irati - Aragoi ibaiaren adarrac.

Inguru naturala eta cocapena

Urrotz, Çangoçaco merindadearen ipha -mendebaldean dago, Naffarroaco hiriburutic hogue kilometrora, Irumberri eta Agoizco arroan.

Clima submediterraneoa du, urthean 12,5ºC-co batez berceco temperatura, 100 egunetan cehar banatutaco 900 mm-co precipitationea eta ia 700 mm-co ebapotranspiracio potenciala dituena. Baso-eremua urria da, eta guehiembat mendilerroen inguruac occupatzen dituzten coniferoec ossatzen dute, horietatic 6,6 ha birpopulatzecoac direlaric.

Statione meteorologicoac

Urrotzen ez dago statione meteorologicoric. Hala ere, Liçoainibar-Arriasgoiti pareco udalerrian, statione bat dagoen Beortegui herrian, itsassoaren mailatic 580 metrora, Naffarroaco Governuac 1998n inauguratuta. Udalerrico adiarazgarriena da, haran berean baitago, 3 kilometro escasera.

Datu climaticoac ( Beortegui , 1998-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eca	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aça	Abe	Urtecoa
Registraturico temperatura maximoa (°C)	17.6	21.9	24.7	29.0	35.0	39.4	38.1	39.9	36.5	29.6	21.8	17.2	39.9
Batez berceco temperatura maximoa (°C)	8.6	10.0	13.4	15.9	19.9	25.4	28.2	28.3	24.2	18.9	12.0	9.0	17.8
Batez berceco temperatura (ºC)	4.3	4.9	7.9	10.2	13.6	17.9	20.2	20.4	17.1	13.1	7.7	4.7	11.8
Batez berceco temperatura minimoa (°C)	0.8	0.6	2.8	4.7	7.4	10.9	13.0	13.4	11.0	8.3	4.0	1.1	6.5
Registraturico temperatura minimoa (°C)	-7.9	-10.0	-9.8	-3.8	-1.1	2.3	5.2	6.2	2.1	-1.9	-7.3	-12.4	-12.4
Batez berceco precipitationea (mm)	96.6	85.4	96.7	85.2	69.5	54.2	38.1	33.2	57.2	77.0	105.0	80.8	878.9
Precipitatione maximoa 24 ordutan (mm)	67.5	42.9	42.9	46.9	66.6	55.2	51.3	36.2	72.0	96.8	58.3	53.2	96.8
Ithurria: Naffarroaco climatologia cerbitzua

---

Graphico hau ecin da une honetan ikussi, software araço bat dela eta. Lanean ari gara ahalic eta lasterren graphicoac berriro eracutsi ahal içaiteco.

Auqueratu beheco çathian urthe-tarte bat, urthe horiec goian xehetassun handiagoz ikusteco.

Ikussi edo aldatu datu gordinac .

Historia

Regue-reguinen jaurerriaren lekua cen, eta bertaco vicilagunetaco batec reguearen gortheco escançatzaile lanac eguin behar cituen, eta, beraz, guztiei escançu erraiten citzaien. Anso VII.a Azcarrac 1195ean arautu cituen bere escubide eta bethebeharrac, Tibalt II.a Naffarroacoa 1237n berretsiac. Concejuac asteco merkatua ospatzeco ahalmena lorthu çuen 1287n . Guero, 1454n franquici statutua eman citzaion, Iruñeco foruarequin , hiribildu onaren maila eta Naffarroaco Resumaco Gortheetan eserlekua. Philippe IV.arengandic urtheroc açoca lorthu çuen 1630ean .

XVIII. mendearen amaieran, Franciaco mando- eta çaldi-aciendarequin, çolequin, cordobanequin eta cecorrequin salerosten çuen. Terminoac garia eta ardoa ekoizten cituen batez ere. Oihal arrunteco fabrica batzuc ere baceuden. 1849an horietaco bat gueratzen cen, irin-errota batez gain.

1835 - 1845eco udal-reformetara arte, Urrotzec governatzen çuen alcate bat, regueordeac vicilagunec proposatuta icendatzen çuena, eta errejidoreac, berriz, insaculacio bidez icendatzen ciren. Urrozco alcatearen jurisdictione civilac, hiribildua ez ecic, Arriasgoiti , Itzagaondoa , Longuida eta Liçoainibar ere harcen cituen. Aldaqueta horiequin, hiribildua udal independente guisa gueratu cen, baina regimen communaren mende, bai eraquetan, bai escurancetan; beraz, aiphatutaco laur haranec independencia lorthu çuten arlo civilean.

Eliçari dagoquionez, parochia-eliça cerbitzatzen çuten 1802an aphez batec eta laur onuradunec, eta bi baino ez ciren XIX. mendea .

1849an escola bat cegoen, funs publicoetatic atheratzen ciren 2 200 realez hornitua; bideac egoera onean ceuden, eta Iruñetic Agoitzeraco errepidea ere bacegoen. Açoca açaroaren 10etic 12ra bitartean eguiten cen; bertan, trucaqueta nagussiac irabacitacoac içaiten jarraitzen çuten. Iruñea-Çangoça burdimbidea eraiqu cenean, gainera, Urrotzec tren guelthoquia içan çuen. Escolac bi ciren XX. mendeco hogueico hamarcadan .

Demographia

2017an 385 biztanle cituen Urrotzec.

1842	1857	1860	1877	1887	1897	1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2011	2021
660	712	706	769	680	625	654	647	656	632	593	581	498	385	361	364	381	393	400

Graphico hau ecin da une honetan ikussi, software araço bat dela eta. Lanean ari gara ahalic eta lasterren graphicoac berriro eracutsi ahal içaiteco.

Economia

Udalerrico biztanleria activoaren % 40 inguruc eguiten ditu nekaçaritza eta abelçainçaco lanac, baina soilic occupatione nagussi guisa. Landutaco lurrec ethengabeco progressionea içan dute mende hassieratic: 586 Ha 1906an , 748 1950ean eta 863 1983an . Batez ere lehorreco cerealista da, ekilore, balea eta 2 hectarea ureztatu içan ecic. Egun horietan bertan, mahastiaren açalera 78 Ha-tic 28 Ha-ra eta 0,5 Ha-ra murriztu da, hurrenez hurren. 1967an , 86 jaberen 969 ha-co lurçatiac concentratu ciren, eta 231 lursailera murriztu ciren lehendic ceuden 2 740 lurçatiac.

Abelçainçac ez çuen nehoiz garranci handiric içan, eta guehienac labore-aciendac ciren, guerora mechanizationeac ordezcatu cituenac. Gaur egun, behi- eta ardi-aciendac guehitu eguin dira, baita abelazcunçac ere. 1906an 41 behi buru, 47 çaldi buru, 18 mular buru, 33 asto eta 345 ardi ceuden; 1982an çalditarra, mandarra eta astoa desaguertuta ceuden; behiac 272 eta ardiac 1 178. Oilasco- eta cherri-acienda-hazteguiac ere badaude, 7 000 eta 4 606 unitaterequin, data berean.

Herri-lurrac 253 Ha harcen ditu (udalerrico erroldatutaco açaleraren % 22), eta baso-lurren eta larreen erdia eta laborança-lurren % 18 harcen ditu.

Bigarren sectorean 1984an 4 establecimendu daude (bi productu metallico eta çurarenac, 27 languile eta eraicunçaco bi, 11 languile).

Cerbitzuen sectoreac 42 persona harcen ditu 27 establecimendutan, merkataritzan (13 languile), componquetetan (5), iracascunçan (5), ossassunean (4), garraioetan (3), baita berce jarduera batzuetan ere, hala nola edarien salmentan, communicationeetan, bancan, thoquico administrationean eta cerbitzu religioso, personal eta etchecoetan.

Politica

Urrotz-Hirico udaletchea Açoca emparançaren parean dago, eta idazcaria, era berean, Ibargoitico , Itzagaondoco , Eloco , Liçoainibar-Arriasgoitico eta Uncitico udaletaco idazcaria da. Udalbatza udalerrico alcateac eta laur cinegotzic ossatzen dute. Egungo alcatea Miquel Iribarren Lacunça da, Iturçarrea hautagai guisa aurkeztu cena.

Hautescundeac

Udal hautescundeac

Alderdia	Leguealdico eserlekuac, hassiera-urthearen arauera
	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007	2011	2015	2019
Iturçarrea	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	7
Urroz Goiti	-	-	-	-	-	-	-	-	-	7	-
Argonga Taldea	-	-	-	-	-	-	-	4	5	-	-
Urrozco Talde Independente	7	7	7	-	-	-	-	3	2	-	-

1979 eta 1987 artean, Urrozco Talde Independente cerrendac udaleco 7 cinegotziac escuratu cituen. Hurrengo laur deialdietaraco, ordea, ez cen hautagairic aurkeztu, eta bi cudeaqueta-batzorde icendatu ciren udalerria cudeatzeco. 2007tic aurrera, normaltassuna berreçarri cen. Bi leguealdietan Urrozco alcate carguraco sensibilitate progressista eta euscatzalea bilcen duen Argonga Taldea herri ekimeneco Mincho Garcia Gobeo auqueratu dute. 2007an udaleco laur cinegotzietatic laur lorthu cituen taldeac, eta hortaz, guehiengo ossoa udalean. 2011n repicatu en joera, borz cinegotzirequin. 2015eco hautescundeetaraco , Urroz Goiti ossat berriac hartu cerauen/cien lekucoa gaineraco alderdiei, eta udaleco çazpi cinegotziac bakarric lorthu cituen. Ildo horri jarraitu ceraucon Iturçarea taldeac 2019an .

Foru hautescundeac

Hauec dira Naffarroaco Parlamenturaco hautescundeen azque bi deialdiac:

2019co Naffarroaco Parlamenturaco hautescundeac Alderdia Voçac guztira % +/-   Euscal Herria Bildu 67 31,46 ▲ 1   Navarra Suma 58 27,23 -   Naffarroaco Alderdi Socialista 37 17,37 ▲ 22   Ahal Dugu 33 15,49 ▲ 4   Gueroa Bai 6 2,82 ▼ 29   Vox 3 1,41 -   Espainiaco Alderdi Communista 1 0,47 -

2015eco Naffarroaco Parlamenturaco hautescundeac Alderdia Voçac guztira % +/-   Euscal Herria Bildu 66 28,09 ?   Naffar Herriaren Batassuna 61 25,96 ?   Gueroa Bai 35 14,89 ?   Ahal Dugu 27 11,49 ?   Naffarroaco Alderdi Socialista 15 6,38 ?   Herritarrac - Herritarron Alderdia 10 4,26 ?   Izquierda-Ezquerra 7 2,98 ?   Equo 4 1,70 ?   Batassuna, Aurrerapena eta Democracia 1 0,43 ?   Naffarroaco Alderdi Popularra 1 0,43 ?

Udala

Udalaren egoitza eta udaletchea erdialdean dago.

• HELBIDEA: Santo Thomas calea, 5

Egungo banaqueta

Urrozco Udala cinegotzic eta alcateac ossatzen dute, democraticoqui hautatuac. Alcatea Miquel Iribarren Lacunça da, Iturçarrea cerrendacoa. Cinegotziac 4 daude:

• Idoia Insausti Larrea (Iturçarrea)
• Eduardo Eransus Izco (Iturçarrea)
• Ruben Sola Urman (Iturçarrea)
• Alberto Leache (Iturçarrea)

Batzordeac

Urrozco Udalan 4 batzorde ditu:

• Nekaçaritza, Abelçainça, Ingurumen eta Herri Administrationeac
• Hiriguinça eta Lanac
• Cultura, Quirola, Gaztea eta Jaiac
• Guiçarte-Politicac, Eguneco Centroa, Berdintassuna, Hezcunça eta Ossassuna

Alcateac

1979tic , Urrotzec 6 alcate içan ditu:

Alcatea	Aguintaldi hassiera	Aguintaldi amaiera	Alderdia
Miguel Luguea Reta	1979	1983		Urrozco Talde Independente
Joquin Eransus Lekumberri	1983	1991		Urrozco Talde Independente
Joquin Eransus Lekumberri	1991	1995		cudeaqueta-batzordea
Jesus Ignacio Izco Oroz	1995	2007		cudeaqueta-batzordea
Mincho Garcia Gobeo	2007	2015		Argonga Taldea
Pedro Martinez Juango	2015	2019		Urroz Goiti
Miquel Iribarren Lacunça	2019	jardunean		Iturçarrea

Garraioa

Naffarroaco Autobus Compainiac Urrotz Iruñequin batzen du. Autobus lineec honaco ibilbidea eguiten du:

• Irumberri - Artieda - Artaxo - Agoitz - Urrotz - Liçoainibar - Eransus - Ibiricu - Egües - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea .

• Orbaiceta - Orbara - Aribe - Garralda - Orotz-Bethelu - Arcibar - Agoitz - Urrotz - Liçoainibar - Eransus - Ibiricu - Egües - Uharte - Atarrabia - Burlata eta Iruñea

Cultura

Euscara

Ikus, gainera: « egüesibarrera » eta « naffarrera »

Luis Luciano Bonapartec , 1869an , Urrotz sailcatu cen, hegoaldeco goi-naffarrera euscalquia , Pyreneoaurreco Egüesibar eta Longuida ibarrequi hitz eguiten cena.

Coldo Çuaçoc , 2010ean , Urrotz atzeracada-eremuan sailcatu cen, non euscarac hain atzeracada handia içan duen, non bertaco hiztunic apenas gueratzen den.

Udalerri honetan hitz eguiten den euscarac bere berhecitassunac du. Horregatic sailcatzen da egüesibarrera azpieuscalquia . Euscara batuaren itzalean alphabetatutaco haimbat euscaldun baden arren, Urrozco minçaira çaharrac hiztun gaberic daquite.

Jaiac

• Jassocundeco jaiac: abuztuaren bigarren asteburuan
• Urrozco açoca : açaroaren bigarren asteburuan

Ondassun nabarmenac

• Jassocundeco Andre Mariaren eliça , Erdi Aroco christia eliça.
• Açoca emparança , plaça traditionala, Naffarroaco bigarren handiena.
• Urrozco jaureguia , Erdi Aroco jauregui .
• Urrozco calbarioa , XVI. mendeco monumentu religiosoa.
• San Pedroco baseliça, Erdi Aroco christia baseliça.

Urroztar ospetsuac

• Francisco Lacabe Mezquiritz (1815-1891), medicua eta idazlea.
• Teodoro Toni (1893-1967), jesuitar religiosoa.

Irudiac

• Etche traditional

• Açoca emparança

• Etche traditionalac

• Herrico ikuspeguia

Referenciac

• Jose Maria Jimeno Jurio (çucendaria), Naffarroaco toponymia eta mappaguinça. XXXV , Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2 .

Ikus, gainera

• Pyreneoaurrea
• Çangoçaco merindadea
• Naffarroa Garaia

Campo estecac

• Urrozco Udalaco webgune officiala

• Datuac: Q1648004
• Multimedia: Urroz-Villa
• Liburuac: Euscal Herrico bidaia-guida/Herriz herri/Urrotz