Wikipedia

Peña

Naffarroa Garaico herri hustua

Peña [1] [a] Çangoçaldeco herri hustu bat da, Euscal Herrico Naffarroa Garaia lurraldean cocatuta, Çangocerria escualdean, Iruñea hiriburutic 54,5 kilometrora. Udalerri proprioa ossatu çuen 1950eco hamarcadan despopulatu cen arte, bere lurraldea Xabierrenean sarth cenean. Altuera 452 eta 1067 metro artecoa da, eta 36,40 cm²-co açalera harcen du.

Peña
  Naffarroa Garaia ,  Euscal Herria
Peñaco ikuspeguia, San Martin eliçarequin


Armarria

Map
Cocapena
Herrialdea   Naffarroa Garaia
Escualdea Çangocerria
Udalerria Xabier
Administrationea
Mota herri hustu
Icen officiala Peña
Posta codea 31409
Herritarra peñatar
Geographia
Coordenatuac 42°29′39″N 1°17′58″W  /  42.49423042°N 1.2995771°W  / 42.49423042; -1.2995771
Açalera 36,4 cm²
Garaiera 839 metro
Distancia 58,1 cm ( Iruñetic )
Demographia
Biztanleria 0 (2021: 0)

Peña Caseda eta Aragoico Sause artean dago. Mugaco cocaleku guisa, Naffarroaco Resumaco gaztelu bat içan çuen, eta haren aztarna batzuc conservatzen dira oraindic. Honec herria menderatzen çuen, bere icenac adiarazten duen beçala, haitz baten goialdean cocatua. Galipençuc beçala, jada strategicoa ez cen cocapenac, malda handiequin eta escualdeco gaineraco biztanleguneetatic urrun cegoenac, biztanleria azcar galcea eraguin çuen XIX. mendean . XX. mendearen hassiera , "herri berri" bat eraiqui cen Gabarderal eta Caseda artean: Torre de Peña , ibaitic eta errepideetatic guerthu, eta peñatar asco bertara joan ciren. Horrec, landa exodoarequin batera, herria abandonatzea ekarri çuen, 1960raco neho vici ez cen herria. 1997an , Naffarroaco Governuac cultura-interesseco ondassun icendatu çuen mulço historicoaren categorian.

Bertaco biztanleac peñatarrac ciren.

Icena Aldatu

Peña berce hizcunça batzuetan ere eçagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa haimbat modutan aguertu da historian cehar: [2]

  • Pinna (1088)
  • Penna (1230)
  • Peynna (1268)
  • Peyna (1280)
  • Peynna (1366)
  • Peña (1534)
  • Peyña (1638)
  • Peyna Reina (1800)
  • Peña (1829)
  • Peña (1950)

Etymologia Aldatu

Peña toponimoa gardena da. Naffar-aragoieraz Penya , hizcunça honetan " haitz " erra nahi du. Ondoren, Peña itchurar erdaratu çuten, erranahi berarequin. Euscaraz , ordea, icen horrec ez du itzulpenic, euscara Erdi Aroan desaguert baitzen, baina gaztelaniazco versione erabilcen da, euscal grammatic eta ahosquera arauequin bat dathorrena.

Eçaugarriac Aldatu

Armarria Aldatu

Peñaco armarriac honaco blasoi hau du: [3]

« Hondo urdin batez eta aurrean hirur dorredun gaztelu bat ossatuta dago, bere colorezco haitz baten gainean. »

Armarri hau herrico etche baten athearen gainean grabatuta dago, berce eceçagun baten ondoan. Bien artean, hau herriaren armarria içan cela ulercen da, haitz baten gainean duen cocapena islatzen baitu, gainean gaztelua duela.

Geographia Aldatu

Peña Aragoi ibaiaren ibarrean dago, Peñaco mendilerroan , mendilerroac berac ossatzen duen ur-banalerrotic osso guerthu, ipharraldeco isurialdean bada ere.

Mugaquideac Aldatu

Inguru naturala eta cocapena Aldatu

Çangoçatic 13 kilometrora dago, bere escualdean . Gaur egun Xabier udalerricoa da, baina geographicoqui Çangoçacoac banatzen du udalerritic.

Gaur egun, Naffarroaco Governuco finca particular baten barruan dago, bere perimetroaren çathi handi batean hessi batequin eta behealdean vici den çaindari batequin itchita, Torre de Peñan cocatuta.

Clima eta landaredia Aldatu

Peñaco clima mediterraneoaren eta oceanicoaren tartecoa da, cembat eta hegoalderago, mediterraneoagoa. Altuera cein den, aldeac nabariac dira, baina urthero, batez berceco temperatura 13-14 °C ingurucoa da eta batez berceco precipitationea, 700-900mm ingurucoa.

Jathorrizco landaredia hariztiec, artediec, pagadiec eta pinudiec ossatzen çuten, baina guiçaquiaren eraguina dela eta, gaur egun çuhaixca bakan batzuc eta birlandaturico pinuac baino ez dira gueratzen.

Statione meteorologicoac Aldatu

Peñan ez dago statione meteorologicoric. Hala ere, Xabierren station bat dagoen, itsassoaren mailatic 456 metrora, Naffarroaco Governuac 1929n jarritaco statione meteorologicoa dago. [4]


      Datu climaticoac ( Xabier , 1929-2020)      
Hila   Urt     Ots     Mar     Api     Mai     Eca     Uzt     Abu     Ira     Urr     Aça     Abe   Urtecoa
Registraturico temperatura maximoa (°C) 19.0 24.0 29.0 30.3 37.6 41.4 42.0 41.4 40.0 34.0 25.0 19.0 42.0
Batez berceco temperatura maximoa (°C) 9.3 11.5 15.5 17.2 22.0 27.2 30.8 30.5 25.7 19.7 13.3 9.7 19.4
Batez berceco temperatura (ºC) 5.0 6.3 9.3 11.3 15.5 19.8 22.6 22.5 18.7 14.1 8.8 5.6 13.3
Batez berceco temperatura minimoa (°C) 0.6 1.1 3.2 5.3 9.1 12.3 14.3 14.5 11.6 8.5 4.4 1.4 7.2
Registraturico temperatura minimoa (°C) -12.0 -10.0 -12.0 -3.0 0.0 2.6 6.2 5.0 1.0 -2.0 -7.5 -12.2 -12.2
Batez berceco precipitationea (mm) 46.0 44.5 41.0 71.0 56.3 46.4 30.2 33.3 46.8 69.6 64.1 61.4 610.4
Precipitatione maximoa 24 ordutan (mm) 38.5 43.5 31.0 47.0 42.3 53.4 62.0 38.5 86.0 103.6 45.3 55.4 103.6
Precipitatione egunac (≥ 1 mm) 10.2 9.0 8.8 11.9 11.4 6.7 4.7 4.7 6.7 10.3 11.4 11.7 107.7
Elhur egunac (≥ 1 mm) 1.2 0.8 0.6 0.2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 0.6 3.5
Ithurria: Naffarroaco climatologia cerbitzua [5]
Graphico hau ecin da une honetan ikussi, software araço bat dela eta. Lanean ari gara ahalic eta lasterren graphicoac berriro eracutsi ahal içaiteco.

Auqueratu beheco çathian urthe-tarte bat, urthe horiec goian xehetassun handiagoz ikusteco.

Ikussi edo aldatu datu gordinac .

Historia Aldatu

 
Etche bateco armarria, escuinaldean Peñacoa
 
Peñaco vocetoa Seminario Pictoresco- n (1853)

XI. mendearen lehen herenean Anso III.a Garceitz regueac garatutaco defensa eta erasso systeman gothorleku garrancitsua içanen cen jada, musulmanen domeinuen muga marcatzen çuten Pyreneoaurreco aldrebesquerie gainean. 1088an castro edo eduquitza baten centroa cen. Çalança handia dago Alfonso I.a Borrocalariac Daroca-Soriaco forua biztanleei eman othe cerauen/cien. Regue hau hil ondoren 1134n Aragoico orbita soveranoan erori cen, ança denez, baina gueroago 1209n Petilla , Esco eta Gallurrequin batera Anso VII.a Naffarroacoa eman ceraucoten/cioten, Petri II.a Aragoicoari 20 000 marabediren janci guisa, baina Jacue I.a Aragoicoac berehala onhartu çuen 1232n hiribilduaren behin bethico inscriptionea Naffarroaco Resuman . Harrezquero, guilçarri içan cen aldameneco Aragoico monarchiarequn muga eguiten çuen marra çainceco. Erdi Aroan Oibarco ibarreco quid cen, eta jaurerri bat eratu çuen, ceinaren titulartassuna Joan II.ac 1434n Beltran Ezpeletacoac, Erroco bizcondeac, berretsi baitzuen. Herritarrec 1273n beren eliçaco patronatua Armingot aphezpic iruindarraren escu utzi çuten. Leireco monasterioac lursail bat jasso çuen XI. mendearen amaieran. [6]

1447an Bianaco Princeac Jacue Diatz Autchoa gazteluco alcaide icendatu çuen, 50 cahitze garirequin eta filarcetaco çucembidearequin. 1461etic aurrera, Joan Ezpeleta, Mosen Beltranen semea, aguercen da, 1495ean oraindic ere hala aguercen dena.

Peñaco gaztelua Fernando Catholicoac Naffarroaco conquistaren sustraia eraisteco aguindu çuen lehen gazteluetaco bat içan cen. Dorre nagussia çathi batean conservatzen da, goico gorphutza eta herrira beguira dagoen çathia bakarric eraitsi cirelaco.

Peña jaurerriaren mempe gueratu cen, XIX. mendearen lehen erdian jurisdictione mota hori desaguertu cen arte. Ordura arte, jauna cen (Aianzco condea 1802an ) alcatea icendatzen çuena. Eta, ordutic, regimen communaren mempe gueratu cen, eta Rocaforte eta Xabier herriequi banatutaco udala ossatu çuen, ondoren Rocaforte banandu eta Çangoçara igaro cena.

Eliçaren jurisdictioneari dagoquionez, 1847an Ablitasco condeac çuen parochoa aurkezteco escubidea. Garai hartan berrhogueita hamar gari-laphurretaz hornitutaco escola çuen, eta egoera onean ceuden herri confinatzaileetara eramaiten çuten bideac cituen.

Herrico hilherrian, ancinaco biztanleen gorphuzquiequin batera, Donald Walquer hegazquinlari angles bat dago lurperatuta. 1943an eraitsi çuten, Bigarren Mundu Guerran Franciaco hegoaldean missione militar bat eguiten ari cela. [7]

1950ean oraindic hirur familia ceuden herrian, Nicanor Landa, postaria orduan, eta Rosario Leoz emaztea içan ciren Peñatic 1952 . urthera joan ciren azquenac. Berce asco beçala, Çangoçara joan ciren. Baina, eguia erran, joan cen azquen biztanlea Belgicaco ermitau bat içan cen (Arnaldo Aita), herrico jabeen ahaidea, Peñan 1961etic 1964ra bakarric vici içan cena.

Peña malda handico lursail malkarsu batean dago, mendiaren hegalean. XXI. mendean etch abandonatu batzuc baino ez dira gueratzen, ordena fincoric gabe. Hiribilduco biztanleac Torre de Peña iceneco auço sorthu berri moduco batean vicitzera passa ciren. XI. mendeco gazteluaren hondarrac, cimenduac eta hormen eta dorretzarren çathiac gueratzen dira, garai batean defensa-gune garrancitsua içan cena eta XVI. mendean Cisneros cardinalac deseguiteco aguindu çuena, Naffarroan mota horretaco berce eraiquin batzuequin batera. Erabilitaco apparailu motaren arauera, eraguin musulmaneco eraicunça guisa sailcatu da. Garai batean hiribildua inguratzen çuen harresi-barrutia içan cenaren hondarrac ere gueratzen dira beheco aldean. [8]

Cultura Aldatu

Euscara Aldatu

Luis Luciano Bonapartec , 1869an , Peña atzeracada-eremuan sailcatu cen, non euscarac hain atzeracada handia içan duen, non bertaco hiztunic apenas gueratzen den. [9]

Coldo Çuaçoc , 2010ean , Peña ez-euscal-eremuan sailcatu cen. [10]

Ondassun nabarmenac Aldatu

Irudiac Aldatu

Oharrac Aldatu

  1. ↑ /péɲa/ ahoscatua ( lagunça )
    Accentua: çorrotza lehengo syllaban

Referenciac Aldatu

  1. ↑ Euscalçaindia: Euscal Onomasticaren Datuteguia .
  2. ↑ «Peña - Lekuac - EODA» www.euscalçaindia.eus (Noiz consultatua: 2021-08-30) .
  3. ↑ Otaçu Ripa, Jesús Lorenço. (D.L. 1977). Heraldica munichipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Içalçu. Deputación Foral de Navarra, Dirección de Tourismo, Bibliothecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4 . PMC 911388951 . (Noiz consultatua: 2021-08-31) .
  4. ↑ Meteo Navarra. «Stationec datuac - Xabier» meteoeu.navarra.es (Noiz consultatua: 2021-09-01) .
  5. ↑ Xabierreco stationeco balerauco/valio climatologicoac. Naffarroac Governua (Noiz consultatua: 2020-08-24) .
  6. ↑ Naffarroaco Encyclopedia Handia | PEÑA. (Noiz consultatua: 2022-04-10) .
  7. ↑ (Gaztelaniaz) «Britainiar hegazquinlari baten hilarria» El País 2008-12-26 ISSN 1134-6582 . (Noiz consultatua: 2022-04-10) .
  8. ↑ (Gaztelaniaz) «Peña - Auñamendi Eusco Encyclopedia» aunamendi.eusco-ikascunça.eus (Noiz consultatua: 2022-04-10) .
  9. ↑ Luis Luciano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés , 1863 .
  10. ↑ Coldo Çuaço. El eusquera y sus dialectos . Alberdania, 2010.

Ikus, gainera Aldatu

Campo estecac Aldatu

" https://eu.wiquipedia.org/w/index.php?title=Peña&oldid=9261352 "(e)tic escuratuta