Obanosco Infançoien Bilçarrac

Obanosco Infançoien Bilçarrac XIII. eta XIV. mendeetan Naffarroaco Resumaco infançoiec eguinic batzarrac ciren. Batzarrac cappare edo capparedun iceneco bigarren mailaco nobleec (çaldun, clerico eta nekaçari libreac) ossatzen cituzten, eta Naffarroaco usadio eta ohiturac defenditu cituzten, regue eta ahaide nagussien ( nobleteria , aphezpicua eta burguesia ) guehieguiqueriac aurre eguinez.

Obanosco armarria, Infançoien Bilçarren ciguilua eta erranbidea dituena.

Describapena

Bilçarrac Obanos hiribilduan eguin ohi cituzten, geographicoqui Naffarroaco Resumaco erdigunea celaco. Hala ere, infançoiac Naffarroaco escualde guztietatic cethocen, ez Içarbeibarratic bakarric.

Eracunde independentea eta stamentu officialetatic at functionatu çuena içan cen. Bilçarren ordezcariac democraticoqui hautatuac içan ciren, regue-reguinen escumenetic campo, eta regueari adiaraci cerauzquioten bere escaerac. Bilçarrec ephaiac eman eta bethe ere eguin cituzten. Nobleteriaren guehieguiqueriez defenditzeco bilçarrec behin bethico corporationea sorthu çuten.

Infançoien erranbidea edo lema "Pro libertate patria, guens libera state" cen, bi erranahi içan dituena:

• "Aberria libre içan dadin, gendarteac ere libre behar du". Itzulpen honetan Behe Erdi Aroan feudalismoa cela eta personac libreac ez cirela ez da contuan harcen.
• "Aberri asquearen alde, gende librea, jaiqui". Itzulpen honetan latinez içan ( sum ) eta egon ( sto ) ezberdinac direla contuan harcen da. Horregatic, «jaiqui» edo «adi egon» itzulcen da.

Ordezcatzen cituzten herri eta hiribilduen escubideac defenditu cituztelaco, bilçarren parte-harçaileac jaçarri eta cigortuac ez ecic executatuac ere içan ciren. Baciren garaiac noiz clandestinitatean aritu çuten, reguearen guehieguiqueriac borrocatuz eta Naffarroaco Resuma babestuz.

Hala ere, XV. mendean bilçarrac stamentu officialeen controlpean ceuden eta Gaztela eta Aragoico mugueta gaizquile harrapatzeari baino ez çuten ekin. Horregatic, valiagarriac ez cirelaco, 1510ean desegui cituzten.

Naffarroaco Resumaco guiçarte-antholamendua

Behe Erdi Aroan Naffarroaco Resumaco guiçarte feudalista cen, guiçarte-mailac pyramide batean antholatuac. Hona hemen antholamendua gailurretic hassita:

• Reguea pyramidearen gailurra cen.
• Naffarroaco Gortheetan ordezcariac cituztenac:
  • Stamentu Militarra , nobleteriarena. Bitan banatuta cegoen:
    • Çaldunac eta Infançoiac, bigarren mailaco nobleteria cena. Resuma babesteco soldaduac cituzten eta truquean ez cituzten cergac ordaincen eta rentac jasso, justician escubide berheciac içaiten (adibidez, ephaitegui berheciac) eta herri-lurretan escubideac cituzten. Hauen artean, infançoiac cappareen azpian daude eta batzuetan nekaçari libreac baino ez ciren. Guztiac Eliçaren mempean ceuden.
    • Ahaide nagussiac goi mailaco noblecia ciren, regue conseiluco quide cirenac. Administrationea (governua eta justicia) ossatzen çuten, eta pyramidearen tontorrean ceuden.
  • Stamentu Ecclesiasticoa , Eliça Catholico Romatarrari cegoquion . Ordezcari nagussia Iruñeco aphezpicua çuen, botera handia eta batzuetan regueequin liscarrac cituena. Guiçarte-mailan , stamentua bigarren mailaco nobleteria baino importanteagoa cen.
  • Stamentu Universitatecoa Hiribilduei cegoquion . Pixcanaca-pixcanaca, regueac eratu ahala, hiribilduen ordezcariac eta baita status bera çuten haranetacoac ere parte hartu çuten. Hiribilduaren arauera, francoac edo cappareac ciren.
• Naffarroaco Gortheetan neholac ordezcariric ez çutenac:
  • Nekaçari petchariac, petchac edo cergac ordaindu behar cituztenac, ez ceducaten Gortheetan egoiteco escubideric baina bai Udaletan eta Concejuetan.
  • Nekaçari coilaçoac, lurrari lothuac, hassieran morroi-lanac eguiten cituztenac eta guero rentariac içanen cirenac.
  • Azquenean, religione gutiengoac: juduac , mairuac eta berce talde baztertuac, agoteac beçala. Talde hauec bere cerga-systema proprioa ere baçuten.

Infançoien egoera, gainera, ezberdina içan cen hiribilduaz hiribildua: Tuteran infançoien statusa collectivoa içan cen; Liçarran burguesen parean ceuden eta berce haimbat lekutan francoen mempean ceuden.

Bilçarren functionamendua

Escualde bakoitzac gain-bilçarquide batec ordezcatua cen, bilçarquideec hautatua. Bilçarra indarrean ceuden thoquietan bilçarquideec gain-bilçarquideen erabaquiac mantenceari cin eguin ceraucoten/cioten. Bilçarra arduradun batec çucendua cen, gaztelaniaz "cabdiello" eta euscaraz "buruçagu " icena çutena. Honec ephaiac emaiten cituen cigorrac jarriz. Hitza jateagatic Bilçarrac berac cigorrac eman eta bethe cituen.

Bilerac herri ascotan eguin cituzten. Daquigunez Milucen , Arteagan , Etchaurin , Los Arcosen eta, batez ere, Obanosen egui çuten (hauec famatuenac içan ciren). Hala ere, "bere escubideac defenditzeco beharrezcoac cirenean" egui çuten.

Bilçarrac cin amancommun eta corporativo eguin çuen. Cinean, nahiz eta aguimpide nagussia cegoela aithortu baçuten ere ez çuten "reguea" hitza erabili baicic eta "jaun" ( gaztelaniaz : Señoría ). Horrela koroaren botherearen mempe formalqui egon arren, bethi titulua onhartu edo ukatu ceçaqueten.

Infançoien ciguilua

Infançoien ciguilua 70 centimetrozco diametro duen circulu ossatu gabea da.

Ciguiluaren aurrealdean gurutze bikoitza duen liburu irequia eta cin eguiten ari diren hamabi escuineco escuac daude. Inguruan honaco erranbidea du: Sigilllum Oniversitatis juratorum Navarre (Naffarroac Cimpecoen Corporationearen Ciguilua)

Atzealdean escuineranz çamalcatuz ari den armaz hornitutaco çalduna dago. Inguruan honaco erranbidea du: Pro libertate patria guens libera state (Aberri asquearen alde, gende librea, jaiqui edo Aberria libre içan dadin, gendarteac ere libre behar du).

Egun 1283 eta 1328 arteco borz ciguilu baino ez daude, bilçarrac puri-purian ceuden garaietacoac.

Bilhacaera historicoa

Anso VII.a

Anso VII.a Naffarroacoaren erreinaldian ( 1194 - 1234 ) lehendabicicoz agueri ciren bilçarrac. Hau hassieran mesfidati içan bacen, guero toleratu eguin cituen, ahaide nagussien bere etsaien (nobleteria, aphezpicua eta burguesia hassiberria) aurkaco contrapisua cirelaco.

Gainera, regueac bere eraguincortassuna aprovechatu çuen, gaizquileen aurkaco policia moduan aritu çutelaco.

Tibalt I.a

1234an Anso VII.a hil eta Champagneaco laurgarren condea eta reguearen iloba cen Tibalt I.a Naffarroacoa ( 1234 - 1253 ), foruac cin eguinda, regue bihurtu cen.

1235ean , Gregorio IX.a aita sanctuac regueari Infançoien bilçarrac deseguiteco ahalmena eman eta Irançuco monasterioaren abadeari eta Orreaga eta Tuteraco abadeei accabatzea aguindu cerauen/cien. Hurrengo urthean eta reguea Naffarroaraino heldu baino lehen, alchamendua içan cen Tuteran . Alchatuen artean infançoiac eta hiribilduac ciren. Naffarroaco senescalac arbitral-batzorde baten bitartez tregoa bat lorthu çuen 1235eco urriaren 28 eta 1236co otsailaren 2 artean. Reguea 1236co irailean iritsi cenez, egoera aldatu eta Tutera 1237co açaroaraco arbitratze onhartu çuen. 1237co ekainean regue batzordea bilçarquideei cina deseguitea aguindu eta hauec aguindua onhartu ez çutenez, escumicatu cituzten. Laudoa aita sanctuac appellau eta bilçarra ez deseguitea lorthu çuen. Bitartean regueac gain-bilçarquideei 1.000 soldata escaini cerauzten berriro Bilçarra ez deitzeco.

1237co açaroaren 5ean regueac eta infançoiec Infanceria eguiaztatzeco bide berria onhartu çuten. 1237an ere infançoi talde batec Foru Çaharra idatzi çuten, naffarrec içandaco escubide publico eta privatuac systematicoqui adiarazteco.

Tibalt II.a

Tibalt I.aren semea Tibalt II.a Naffarroacoa ( 1253 - 1274 ) Naffarroac Ahaide Nagussien Batzordeac hautatua içan cen. Umea cela, Margarita Borboicoa ama içan çuen regueorde. Batzordeac foruac cin eraguin ceraucon. Francian vici cen, Naffarroaco Resuman borz aldiz baino ez cen içan. Senescalen bitartez governatu çuen eta Naffarroaco Gortheac controlatzea saiatu çuen, lorthu ez baçuen ere.

Infançoien Bilçarrec, ahaide nagussiequin eta hiribilduequin batera, foruac defenditu cituzten, eta reguearen botherea murriztu. Ordutic, Infançoien Bilçarrac escubideen jagole bihurtu eta regueec gogor erassoac içan ciren.

Luis IX.a Franciacoa aitaguinharrebarn lagunçari esquer eguinico cina deseguitea onharcen çuen bulda lorth çuen, larderiazco regimen politicoa eratuz. Garhaipena lorceco etsaiac çathitu cituen, senideei eta campocoei mesede eguinez eta infançoi eta çaldunei baztertuz. Hiribilduen quexac batzuetan ençun eta bercetan paso eguin çuen. Lorthutaco buldari esque banacaco cinac escatu cituen.

Bilçarra itzalpean ekin ceraucon lanari, reguearen baimenic gabeco gain-bilçarquideac auqueratuz. Regueac Urbano IV.a aita sanctuaren lagunça içan çuen eta honec 1264co urtharrilaren 31ean Bordeleco arçapezpicuari Naffarroaco Resuman eguinic Bilçarrac deseguitea aguindu ceraucon.

Henrique I.a

Tibalt II.aren anaia cen Henrique I.a Naffarroacoac ( 1270 - 1274 ) bide bera jarraitu çuen, Naffarroaco usadio eta ohiturac respectatu gabe eta Bilçarrac saminduta içanic. 25 urthe cituela hil eta Joana alaba ama Blanca Arthoiscoac Parisera bidali çuen. Hanche 1275ean lau urtheco Franciaco reguearen oinordecoa Philippe ezcondu çuen.

Joana I.a

Nabarreriaco Guerra

Saconceco, iracurri: « Nabarreriaco Guerra »

Champagnea leinuco regueequin içandaco araçoac cirela eta, Naffarroaco Gortheec Jaume I.a Aragoicoari koroa escaini ceraucoten/cioten, eta Cascanteco jauna cen Piarres Anso Monteagudocoa Erriberrin eguindac 1274co abuztuaren 27co bileran governadore icendatu çuten. Jaume I.ac uko eguin eta laster hassi cen Gaztelaco regueac resuma occupatzec saiaquera. Iruñerria eta Mendialdeco jauna cen Garcia Almorabid governadorenahia, Iruñeco aphezpicuac , stamentu ecclesiasticoac eta Nabarreriac ossatze çuten taldeco buruçaguia, Alfonso X.a Gaztelacoaren alde eguin çuen. Honec armada bidali eta Mendabia conquistat eta Viana setiatu cituen.

Blanca Arthoiscoa alhargu regueordeac Iruñera jo eta Franciaco senescal cen Eustace de Beaumarchais hautatu çuen governadore. Piarres Anso Monteagudocoac Erriberrin cegoen Gortheen bileran dimititu eguin çuen.

Beaumarchais Naffarroara iritsita, alchamendua içan cen. Gazteluen alcaideac chandacatu cituen eta escualdeco ordezcariei fideltassuna cin eraguin cerauen/cien, infançoiec Bilçarra deseguin ceçaten lagunça escainiz. Almorabid eta bere taldeco nobleec Joana I.ari ( 1274 - 1305 ) fideltassuna ere cin eguin ceraucoten/cioten. 1276co aphirilaren 2an Beuamarchaisec eta Ahaide Nagussiec , çaldunec, infançoiec eta hiribilduec elkar ez erassotzeco ituna signatu çuten. Egun, alchamenduei eta itunei buruz ez daude datu cehatzic.

Hala ere, franciarrec ez çuten Nabarreria controlatu. Iruñeco aphezpicuac eta stamentu ecclesiasticoac bertoco biztanleen lagunça içan çuten. Burgoa gothortu çuten, justu Beaumarchais eta ancinaco governadorea cen Piarres Anso Monteagudocoac escatu çuten contracoa. Iruñeco aphezpicuac San Cernin eta San Nicolasco biztanleac escumicatu cituen franciar leinuaren alde eguiteagatic. Governadoreac reguinaren onhespen escatzera Nabarreriara heldu cenean, aldaratua içan eta San Cerninen cocatu cen. Laster Almorabid eta infançoiec Nabarreriaco concejuaren alde eguin çuten.

1276co maiatzetic aurrera, Iruñeco burgoen arteco liscarrac hassi ciren. Ibañez Baztandarrac hitzartua, Monteagudoc hassieran Nabarreriaren alde eguin baçuen ere, alderdiaz aldatu eta governadorearen alde eguin çuen. Hori cela eta, erail çuten (itchura denez, Almorabidec aguindua) . Philippe III.a Franciacoac bere armada Naffarroara bidali çuen, eta armadaren çathi handiena Burlatatic irailaren 6an sarth cen. Nabarreriaren alde bidalitaco gaztelar armada Iruñetic 15 kilometrora gueratu cen, Erreniegan . Garcia Almorabidec, Ibañez Baztandarrac eta berce noble ascoc, franciar armada cethorrela jaquinda, gauez ihes eguin çuten hiritic. Gudarosteec hirian sarthu eta sarrasquia eguin çuten dena hondatuz. Nabarreria, San Miguel eta Juduteguian cathedrala baino ez cen çutic gueratu. Viciric ceudenac Tiebasco gaztelura eraman cituzten preso, bertan urkatzeco. [Nabarreria 48 urthez despopulatua içan cen, eta cathedrala 30 urthez itchita.

Hiriburua conquistatu eta guero, resistencia amaitu cen eta infançoiec eta gaztelu eta dorretcheco alcaide eta jaun guztiec Joana I.ari fideltassun cin eta horrela arnegatu çuten:

«

çalditeria-partida hiribilduequin eguinico cina deseguin eta hemendic aurrera reguea edo bere governadorearen baimenic gabe cin berriric ez eguitea.

»

1281eco galdequeta

Jassandaco regue repressionea gorabehera, Infançoien bilçarrac 1280co abenduaren 26an berphizt ciren, eta Güerin d'Amplepuis governadore berriac expediente bat hassi çuen bilçarrac leguez campo utzi eta cigorceco.

" 1281eco galdequet " iceneco expedienteac Bilçarraren leguezcotassunic eça açalcea çuen helburu. Galdequetan 104 lekucoen aithorçac daude, horietaco asco bilçarquideac. Aithormenetan Franciaco governadore eta functionarioen aurkaco Bilçarren jarrera ez ecic, Bilçarraren historia ere açalcen da. Garai hartan, Bilçarra borz escualdetan banatuta cegoen : Arteaga ( Erro , Urraul eta Çaraitzu ibarrac), Miluce ( Iruñerria ), Iratche ( Liçarraco merindadea ), Ribera ( Ebro , Arga , Cidacos eta Aragon ibaien haranac) eta Obanos ( Uterga , Orbaibar eta Oibar ).

Aithormen asco galdu badira ere, lekucoetatic 16 çaldunac, 15 clericoac, 7 nekaçariac eta 3 burguesac ciren. Berce 62ac ez da aiphatzen eta 3 alcate ceuden. Galdequetan "Bilçarrac Anso Indarsuaren reguealdian infançoi, nekaçari eta clerico Iñigo Martinez Subiçacoa ahaide nagussiac eguinico bidegabequeriez babesteco jaio cirela" eta regueac baimena eman çuela erraiten da. Hassieratic ahaide nagussiec eta çaldunec hartu çuten parte. Gaizquileen aurkaco justicia eguinez "chiroac defendituac içan ciren eta resuma defenditua eta herrialdea baquean ceuden" . Lekucoec ez çuten haimberce erran Tibalt II.a eta Henrique I.aren erreinaldiei buruz "Bilçarretan jardunean parte hartu çutelaco eta Philippe reguearen errepresalien beldur cirela, honec Bilçarrequico contracoa cen eta" . Tuteraco sachristaua guiçartearen escubideac reguea eta bere officialen guehieguiquerien aurka defenditzea Bilçarren helburuetaco bat cela erran çuen.

Repressionea içan arren, jarraitutassuna

1289an repressione areagotu eguin cen, 21 çaldun Bilçarra uztera bulçatuz. Hori cela eta, infançoiec eta hiribilduec Bilçar bateratua ossatu çuten. 1290 . urtheco hassieran sarecada berriac içan ciren.

1290eco aphirilaren 9an Anso IV.a Gaztelacoac Francia eta Naffarroaco reguearen ordezcariequin ituna signatu çuen gaizquileen aurkaco borroca bere gain harceco. Itun honetan Infançoien Bilçarren jaçarpenari bidea emaiten ceraucon.

Jaçarpena içanagatic ere, Franciaco mariscala eta Naffarroaco governadorea cenac Franciaco gros tournois cilharrezc champonac Naffarroaco sanchete berce balerauco/valio içaiteco eta bi urthez biac erabilgarriac içaiteco decretua eman çuen "Obanosco Infançoien Bilçarraren baimenarequin". Urth bi gueroago, 1293co urriaren 13an , anceco berce decretua eman çuen hurrengo laur urtheetaraco. Honec naffarren baimena içan çuen "graciagatic, ez bethebeharragatic" .

Infançoi eta hiribilduen arteco batassuna 1297an lehengoratu çuten Obanosen urrian eguinico bilera batean. Bilera honetan biec "Naffarroac Jaun Nagussiari oroan eta bethi" fideltassuna gordetzea cin eguin çuten, reguina titulua erabilcea saihestuz. Bilçarrac viciric cirauten eta horrela açaldu cen Gortheec 1299co abuztuaren 31n eguindac bileran.

Luis I.a

Luis I.a Naffarroacoa ( 1305 - 1316 ) Naffarroaco regue içan cedin, Infançoien Bilçarrec 1305eco maiatzean bilduta, reguenahiari Foruac cin eguitera eta vicitzera ethorcea escatu ceraucoten/cioten, 1274 . urthetic aurrera jassandaco calteac gogoratuz.

Era berean, 1306co aphirilea resumaren escubideac ez ecic Luis Setatia bere jaun naturalarenac ere çaincea cin eguin cituzten, hau resuman baldin bacegoen:

«

Berheciqui prince jaraunsleari Naffarroara bera ethorcea On Luis Setatiac bidalitaco ordezcari nobleec, Boloniaco condea, San Guileco prioreac eta bere lagunec errandaco ephean, hurrengo Phizcunde jaian bucatzen dena. Orduraco bere hitza bethetzen ez badu, ez dituzte bere governadore, ordezcari ez bere officialen aguinduac obeditu.

»

Escaera 1306co urrian berritu cen, eta 1307co aphirilaren 28an eta berriro irailean eraman çuten Gortheetara .

Gortheac , çaldunac, infançoiac eta hiribilduac ados ceudenez, Resuma alchatuco cen beldur, Luis Setatia urrian aguertu cen Naffarroan. 1307co urriaren 13an koroatu çuten. Guero repressioneari ekin ceraucon, icendapen eguin eta hiribildu eta hiri bakoitzaren foru eta escubideac cin eguin cituen bitartean. Hori bucatuta, Naffarroatic alde eguin çuen nehoiz ez itzulceco. Berarequin batera preso adiarazgarri batzuc eraman cituen, tartean Fortun Almorabit, eta behin Tolosaco garcelan sarthuta ez ciren nehoiz etchera itzuli. Bilçarquide ascoc, batez ere clericoac, isun gogorrac jasso cituzten eta Naffarroan Templuco ordena desegui çuen.

1313an Bilçarrac 5.000 libraco isuna jasso çuen eta bilçarquideac jaçarri eta hilaraci cituzten. 1314an Baztan 188, Irumberrin 103, Iruñean 70 eta Tafalla 53 lagun cigortuac içan ciren. 1314co maiatzaren 5ean Obanosco infançoiac barkatu cituen, hoguei içan ecic, 5.000 sanchete edo gros tournois ordaindu bacituzten.

Philippe II.a

1317co urtharrilaren 9an Philippe II.a Naffarroacoa ( 1316 - 1322 ) koroatu çuten. 1317co urriaren 24an governadoreac regueac ecin çuela Naffarroara joan foruac cin eguitera erran çuen. Gainera elizguiçonec, çaldunec, infançoiec eta hiribilduen ordezcariec bildu behar cirela aguindu çuen Franciara joan eta regueari fideltassuna cin eguitera eta reguearen Naffarroaco usadio eta ohiturac cin eguitearen lekuco eta ordezcariac içaiteco. 1319co irailaren 30a arte ordezcariac ez ciren Parisera joan. Regueac erabilitaco eredua eceçaguna da.

Carlos I.a

Carlos I.a Naffarroacoac ( 1323 - 1328 ) foruac cin eguin ez cituenez, bere governua ez cen legala eta indar militarrac erabili behar içan çuen resuma controlatzeco. Governadoreen bitartez governatu çuen eta Nabarreria berreraiquitzear ekin ceraucon. Hau bere jarrerac bera hilcean alchamendua bulçatu çuen.

Carlos Burusoila hil cenean, ahaide nagussiec , çaldunec, infançoiec eta hiribilduen ordezcariec Garesen bildu eta 1328co marchoaren 13an "Laguntassu eta Batassun Escuthitza" idatzi çuten bere escubideac eta resuma denfendatzeco hurrengo reguea nor cen jaquin baric. Naffarroaco Gortheec maiatzaren 1ean bildu ciren Iruñean eta aho batez Joanari eman ceraucoten/cioten koroa, Luis I.aren alaba eta Philippe Évreuxcoaren emaztea cena.

Philippe III.a eta Joana II.a

1328co uztailaren 20an Évreuxeco condeac ordezcari hautatu eta bidali cituen. Horietaco bat Henrique Sullycoa Bilçarrequin harremanetan jarri eta, hauen aburuz, reguea herriarequico eta herria reguearequico içan behar cituzten bethebeharrac açaldu ceraucoten/cioten.

Autoritarismoa murriztuz eta Naffarroaco çucembide publicoa respectatuz, Philippe III.ac eta Joana II.ac , foruac cin eguinda, 1329co marchoaren 5ean Iruñeco cathedralean koroatu çuten. Hirur hilabethe gueroago Franciara itzulita, resuma franciar governadoreen bitartez governatu çuten. Naffarroaco foruac onharcearen truque Bilçarren desaguerpena escatu çuten. Henrique Sullycoac cituen potereac absolutuac ciren eta reguea içanen baliz governatu çuen.

1330ean stamentu guztiac sorthutaco batzorde batec arau eta legueac laburbildu eta Foru Çaharra berritu çuen "Philippe III.aren Hobeagotzea" idatzi cituen. Regueac cembait functionario ustelen cargugabetzea onhartu çuen. Bilçarrec gaitassun politicoa galdu çuten.

Philippe III.a behin baino ez cen Naffarroara itzuli, 1342an Alfonso XI.a Gaztelacoarequin batera Algecirasco setioa antholatzeco hain çucen ere. Expeditione honetan hil cen.

Carlos II.a

1351an Carlos II.a Naffarroacoac ( 1332 - 1387 ) nekaçariac çaphaldu cituenean, Bilçarren gaitassun politicoa berphiztu çuen. Bilçarren repressionea latza cen: çorci capitain urkatu (launa Milucen eta Iruñean ) eta azpimerinoac executatu cituen Sacanan .

Bucaera

XV. mendean eracundea stamentu officialac controlatuta cegoen, administrationeac bulçatu eta antholatuta eta reguearen alcateec çucenduta. Bere cereguin nagussia Gaztela eta Aragoico mugueta gaizquileac harrapatzea cen.

Azquenean, bere jarduera eça cela-eta, 1510ean bertan behera utzi cituzten.

Bibliographia

• Esarte Muniain, Pedro: Los infançones navarros ( 2007 ) Lasarte-Oria , Ança communicatione graphicoa. ISBN 978-84-611-6604-6
• Serrano Izco, Bixente : Naffarroa. Historiaren hariac ( 2006 ) Iruñea , Euscara Cultur Elkargoa . ISBN 84-932845-9-9
• Herreros Lopetegui, Susana: «Navarra en la órbita francesa», in Historia Illustrada de Navarra ( 1993 ) Iruñea , Diario de Navarra . ISBN 84-604-7413-5

Campo estecac

• Datuac: Q9016740