Wikipedia

Naiara

Berce erranahi batzuen berri içaiteco, ikus: « Naiara (arguipena) »

Naiara [1] ( gaztelaniaz : Nájera ) Rioxaco udalerri bat da, Rioxa Garaia escualdean cocaturic dagoena. 2020an 8.072 biztanle cituen.

Naiara
Nájera
Espainiaco udalerria
Administrationea
Statu burujabe   Espainia
Autonomia   Rioxa
Alcatea Marta Martínez García
Icen officiala Nájera
Jathorrizco icena Nájera
Posta codea 26300
INEc eçarritaco codea 26102
Herriburua Nájera
Geographia
Coordenatuac 42°24′57″N 2°44′03″W  /  42.415833333333°N 2.7341666666667°W  / 42.415833333333; -2.7341666666667
Map
Açalera 37.44 cm²
Altuera 485 m
Mugaquideac Alesón , Alesanco , Tricio , Arençana de Abajo , Camprovín , Cárdenas , Badarán , Cordovín , Açofra , Hormilla , San Assensio , Hormilleja , Torremontalbo , Uruñuela eta Huércanos
Demographia
Biztanleria 8.069 (2022)
9 (2021)
alt_left   4.096 (%50,8)   (%48,9) 3.949   alt_right
Densitatea 215,52 bizt/cm²
Informatione guehigarria
Ordu eremua UTC+01:00
Matricula LO
najera.es

X. eta XI. mendeen artean Naffarroaco Resumaren hiriburua içan cen eta garai hartaco resumari Naiara-Iruñeco Resuma icena eman citzaion. Donejacue bidean cocaturic dago, bide francesean hain çucen ere [2] .

Etymologia Aldatu

Euscaraz Naiara icena du eta gazteleraz Nájera . Icenaren jathorria ez da cehazqui eçagutzen. Corronte nagussiaren arauera arabiarrec eman ceraucoten/cioten Náxara icena ("harcaitz arteco thoquia") [3] eta ibaiari Naxarilla icena eman ceraucoten/cioten. Berce ithurri batzuen arauera Naggara , Naiara edo Naçara icena visigothoen garaicoa içan liteque.

Geographia Aldatu

Rioxa Garaia escualdearen barnealdean dago, Najerilla ibaiaren haranean [4] . Alde historicoa ibaiaren mendebaldeco ercean cocatzen da, Malpica muinoaren oinean [5] eta ibaiaren berce aldera çabaldu cen guero. Mendebaldetic Naiara babesten duten muinoac Alto del Castillo (625m), La Calavera (666m) eta Malpica (619m) dira [6] .

Historia Aldatu

Ancinaroa Aldatu

Indusqueta archeologicoec eracutsi dute ancinatic populatua içan dela eremua, hiria inguratzen dituzten muinoac batez ere. Bronche Aroan hassi cen occupationea eta Burdin Arotic populatione jarrai bat içan cen. Naiaratic guerthu Cerro Molino- n ( Hormillo ) eta El Villar- en ( Bobadilla ) etche complexuen hondarrac aurkitu dira, harcaitzean çulhatuac eta çurezco eta adobezco eguiturac dituztenac [7] . Beroiac ciren bertaco biztanleac romatarrac iritsi cirenean.

Romatarrec Tritium Magallum herrixca eraiqui çuten gaur egungo Tricio herria dagoen thoquian, Naiaratic bi kilometro hego-ekialdera. Han ekoizturico keramica osso ospetsua bihurtu cen eta Ebro haranean cehar Mediterraneo ossoco costaldera iritsi cen. Legione VII Guemina destacamentua eçarri cen bertan escualdea babesteco [8] .

Naiara-Iruñeco Resuma Aldatu

Saconceco, iracurri: « Iruñeco Resuma »

Musulmanec gaztelua eraiqui çuten Malpica muinoan eta Náxara icena eman ceraucoten/cioten. Tutera aldeco casitarren mendean egon cen. Bertatic escualde ossoa eta regnu christauequico muga controlatzen çuten. Ordutic aurrera aguiri ugaritan aiphatzen da Naiara, muga eremua içanic haren controla garrancitsua içan baitzen.

918 eta 924 artean Anso I.a Garcez Iruñeco regueac Ordoño II.a Leongoa lagun, Rioxaco hiriac escuratzeari ekin ceraucon. 923. urthean conquistatu çuen Naiara eta Garcia II.a Sanchitz semeari eman ceraucon [3] . Hurrengo urthean ordea Abd ar-Rahman III.ac Iruñea hiriburua sunsitu çuen eta 925ean Anso I.aren heriotzaren ondoren Garcia II.a Sanchitzec Naiaran eçarri çuen bere egoitza eta Resumaco hiriburu bihurtu cen. Naiara-Iruñeco Resuma icena hartu çuen orduan. Garcia II.ac inguruco lurraldeac birpopulatzeco politicac garatu cituen eta inguruco monasterioei doainça ugari eman cerauzten, Donemiliaga Cuculari batez ere, Calahorraco aphezpicuaren egoitza bertara ekarri baitzuen. Hurrengo regueec ere çabalcundeari ekin ceraucoten/cioten baina Almançorren campainec Garcia Dardartia regueari atzera eguinaraztea ececic Cordobaco Califa-herriari tributoa ordainaraztea ekarri ceraucoten/cioten X. mendearen amaieran [9] .

 
Naffarroaco regue-reguine pantheoia, Naiaraco monasterioan .

Anso III.a Nagussia içan cen Naiararen sustatzaile handiena [3] . Ossatu çuen Imperioaren erdigunera cen eta Gortheac bertan ospatzen ciren. Naiaraco forua ere eçarri çuen, Naffarroaco leguediaren oinharria içanen cena. Donejacue bidea bulçatu çuen atherpetcheac eta hospitaleac eraiquiz eta bideco punctu garrancitsuenetacoa bihurtu cen. Anso III.a hil cenean imperioa semeen artean banatu çuen eta Garcia IV.a Sanchitz bihurtu cen Naiara-Iruñeco regue. "Naiaracoa" ecicena çuen, Naiaran jaio baitzen eta han hobiraturic baitago. Garcia IVac Ebro haranean behera jo eta 1045ean Zaragozaco thaifarena cen Calahorra hiria conquistatu çuen. 1052an Naiaraco Andre Maria Reguinaren monasterioa fundatu çuen eta aphezpicuaren egoitza bihurtu çuen. Terraçaco edo Jarraco çaldun ordena sorthu çuen, peninsulaco çaldun christauen aurreneco ordena hain çucen ere [3] . Donemiliagaco, Naiaraco eta Albeldaco izcribuguinça ere sustatu çuen. 1054. urthean hil cen, Atapuercaco guduan , Fernando I.a anaiaren aurka borrocan [10] .

Anso IV.a "Peñalengoa" semeac hartu çuen lekucoa. Naiaraco monasterioa eraquitzen amaitu çuen eta 1067an concilioa antholatu çuen ritu moçarabearen ordez romatarra eçarceco. Gaztelaren erassoe aurre eguin cerauen/cien Aragoico Anso V.a Ramiritz reguearen lagunçarequin. 1076an Peñalen herrian Raimundo anaiac erail çuen. Ekinça honec Resuma bitan çathitu çuen. Naffarroa Aragoico Resumari lothuta guelditu cen eta gaztelarrec Rioxaco hiriac escuratu cituzten. Naiaraco Resumaren amaiera içan cen [11] .

Gaztelaco Resumaren barnean Aldatu

 
Naiaraco guduaren irudia, 1410 inguran margotua ( Jean Froissarten Chroniques liburuan).

Gaztelan sarthu içanac ez çuen Naiararen garrancia caltetu eta Resuma berrico politica eta economian cererran handia içan çuen. Honen adibide Fernando III.a Gaztelacoa Naiaran koroatu içana. 1367an Petri I.a Crudelaren eta Henrique Trastamaracoaren arteco borrocaren passarte bat guerthatu cen Naiaran. Gaztelaco reguearen armada nagussitu cen, Prince Belçaren tropa anglo-gascoiec lagunduta. Garhaipena erabatecoa içan cen eta Naiarac cigor handia pairatu çuen, Petri I.aren crudel fama sorthuz [12] .

1438an Joan II.ac "hiri titulua" eman ceraucon eta Henrique IV.ac 1454an "Muy Noble y Muy Leal" icendapena [9] . 1465ean Pedro Manrique de Lara, Terbiñuco condeari eman ceraucon Naiara eta ondoren Naiaraco Duque titulua emanez Naiaraco Duquerria sorth cen. 1520aco irailaren 14an, Gaztelaco Communitateen Guerra garaian naiararrac matchinatu eguin ciren duquearen aurka. Duqueac Carlos V.a emperadorearen lagunça escatu çuen eta haren icenean Enneco Lopez Loiolacoaren aguindutara ceuden tropec hiritarrac borrocatu eta hiria arpilatu çuten. 70.000 ducadutaco alchorra lorthu çuten [3] . Enneco Lopez Ignacio Loiolacoa bihurtuco cen urthe batzuc beranduago [3] . XVI. mendean Carlos V.a (1520, 1523 eta 1542) eta Philippe II.a emperadoreac (1592) Naiaran içan ciren haimbat alditan Aragoico Gortheetaraco bidean.

Aro modernoa Aldatu

1672an arguitaraturico Parte del Atlas Mayor o Geographia Blaviana Ke contiene las Cartas y Descriptiones de Españas liburuan Naiara describatzen da. 1.000 biztanle cituela contatzen da hirur parochiatan banaturic. Hauetaz gain laur commentu cituen, hirur fraideenac eta bat monjena. Irailaren 29an feria handi bat ospatzen cen.

XIX. mendearen hassieran Napoleonen tropa francesec hiria occupatu eta harpilatu çuten, monasterioa içan cen caltetuena [3] .

Biztanleriaren bilhacaera Aldatu

Economia Aldatu

Nekaçaritza da jarduera nagussia, mahatsa eta ortuariac, batez ere.

Alçariguinçac ere garrancia handia du eta Aste Sanctu garaian "Alçariaren Feria" antholatzen da, sectoreco Peninsula ipharraldeco feriaric garrancitsuena hain çucen ere. Nájera, Capital del Mueble ("Naiara, alçariaren hiriburua") ecicenaz eçagutzen da [13] . Ceramica eta janhari industria ere baditu.

Ondassun nabarmenac Aldatu

 
Naiaraco Andre Maria Reguinaren monasterioa .

Cultura Aldatu

Jaiac Aldatu

  • San Jose artisauaren jaia, çurguinçaren patroia, marchoaren 19an.
  • Aste Sanctua: Ekinça nagussia Alçariaren Feria içaite da. Sancta Vera Cruz cofradiaren processioa ere eguiten da.
  • San Prudencio eguna, hirico patroia, aphirilaren 28an.
  • Fernando III.aren koroacioaren omenaldia maiatzaren 1ean. Erdi Aroco feria eguiten da.
  • Ekainaren 24 eta 30 artean San Joan eta San Pedroco jaiac ospatzen dira. Ekinça ençutetsuena "Las Vueltas" içaiten da. Pasealeku guztian birac emaiten dira plaçara iritsi arte, dançan eta ura escatuz [17] .
  • Irailaren 15 eta 18 artean San Juan Martyriaren eta Andre Maria Reguinaren omenezco jaiac ospatzen dira. Naiaraco jai handienac dira.

Gastronomia Aldatu

 
Potchac .

Rioxaco gastronomia typicoa aurkitzen da Naiaran. Barazquiac dira oinharri eta hauei ehiçaquiac guehitzen çaizte. Naiaraco jaqui typicoenac capparrones ( lecac ), potchac galepherrequin eta orburuac urdaiazpicoarequi dira. Haraguiari dagoquionez arcume saihesquiac sarmientotan erreta, choriço mina, barrasquiloac rioxar rara eta piper betheac dira.

Najerilla ibaiac barboac , carramarroac , lamproiac , iguel hancac eta amuarrainac emaite ditu [18] .

Quirolac Aldatu

Herrico quirol taldea Náxara Club Deportivo da. Footballeco hirurgarren mailan jocatzen du La Salera stadioan [19] . Sasquiballoin taldeac (Club Baloncesto Nayara eta Associación Baloncesto Najerilla [20] ), patinatzaile taldea eta boleibol escola ere baditu.

Naiarar ospetsuac Aldatu

 
Garcia IV.a Sanchitz "Naiaracoa" .

Referenciac Aldatu

  1. ↑ Euscalçaindiaren 149. araua: Euscal Herri inguruco exonimoac
  2. ↑ «Nájera ciudad del Cammino.» www.najera.es (Noiz consultatua: 2021-05-01) .
  3. ↑ a b c d e f g «Nájera | artehistoria.com» www.artehistoria.com (Noiz consultatua: 2021-05-01) .
  4. ↑ «ValleNajerilla.com - El portal del Valle del río Najerilla en La Rioxa (España)» www.vallenajerilla.com (Noiz consultatua: 2021-05-01) .
  5. ↑ (Gaztelaniaz) Nájera. (Noiz consultatua: 2021-05-01) .
  6. ↑ «Malpica desde Nájera» www.senderioja.es (Noiz consultatua: 2021-05-01) .
  7. ↑ «TRICIO EN LA ANTIGÜEDAD - LA TERRA SIGILLLATA HISPANICA» sites.google.com (Noiz consultatua: 2021-05-01) .
  8. ↑ «VÍA ROMANA DE CAESARAVGVSTA A LEGIONE VII GUEMINA» www.traianvs.net (Noiz consultatua: 2021-05-01) .
  9. ↑ a b (Gaztelaniaz) Nájera, Ayuntamiento de. «Historia de Nájera:» Ayuntamiento de Nájera (Noiz consultatua: 2021-05-01) .
  10. ↑ (Gaztelaniaz) «García Sánchez III El De Nájera - Auñamendi Eusco Encyclopedia» aunamendi.eusco-ikascunça.eus (Noiz consultatua: 2021-05-01) .
  11. ↑ «Historia Medieval del Reyno de Navarra» www.lebrelblanco.com (Noiz consultatua: 2021-05-01) .
  12. ↑ «El Príncipe Negro combattió en Nájera | Historias Rioxanas - Blogs larioja.com» blogs.larioja.com (Noiz consultatua: 2021-05-01) .
  13. ↑ (Gaztelaniaz) «Nájera Decor - XXIV Feria del Mueble de Nájera - Agenda» La Rioxa Tourismo@es||| (Noiz consultatua: 2021-05-01) .
  14. ↑ «Nájera en red: Castillo de La Mota» www.najeraenred.es (Noiz consultatua: 2021-05-01) .
  15. ↑ «TRITIVM MAGALLVM» sites.google.com (Noiz consultatua: 2021-05-01) .
  16. ↑ (Gaztelaniaz) Jardín Botánico – Jardín Botánico. (Noiz consultatua: 2021-05-01) .
  17. ↑ (Gaztelaniaz) «Nájera - Destino» La Rioxa Tourismo@es||| (Noiz consultatua: 2021-05-01) .
  18. ↑ «Gastronomia» www.vallenajerilla.com (Noiz consultatua: 2021-05-01) .
  19. ↑ «Náxara CD - Web official» web.archive.org 2019-08-24 (Noiz consultatua: 2021-05-01) .
  20. ↑ (Gaztelaniaz) ASSOCIATIONEN BALONCESTO NAJERILLA | Pasión por el baloncesto. (Noiz consultatua: 2021-05-01) .

Campo estecac Aldatu

" https://eu.wiquipedia.org/w/index.php?title=Naiara&oldid=8684941 "(e)tic escuratuta