Wikipedia

Naffarroaco Guerra Civila

Articulu edo passarte honec eduqui, grammatica, hiztegui edota ortographia acatsac ditu.
Lagundu nahi baduçu, çucendu eçaçu .
Articulu honec referenciac behar ditu.
Hemen referencia eguiaztagarriac guehitu lagun deçaqueçu.

Naffarroaco Guerra Civila 1451ean hass cen, Gaztelaco eta Aragoico resumec bulçatuta. Çuria I.a Naffarroacoa hil eta hamar urthera, bere bigarren senhar Johannes II.a Aragoicoa reguequideac koroa usurpatu çuen, semeari, Carlos Bianaco Princeari , eman beharrean. Gaztela eta Aragoico Resumei Naffarroaco conquista erraztu cerauen/cien guerrac.

Naffarroaco Guerra Civila
Data 1451 - 1464
Lekua   Naffarroa
Emaitza Agaramontar-aragoiar garhaipena
Gudulariac
Beaumontarrac
Gaztelaco Koroa 		Agaramontarrac
Aragoico koroa
Foixco contherria
Buruçaguiac
Carlos IV.a Naffarroacoa †
Çuria II.a Naffarroacoa †
Luis II.a Beaumontecoa
Henrique IV.a Gaztelacoa 		Johannes II.a Aragoicoa
Gaston IV.a Foixcoa
Johannes II.a Usurpatzailea

Aurreticoac Aldatu

Çuria I.a lehendabicicoz Martin I.a Siciliacoarequin eta bigarrenez Johannes II.a Aragoicoarequin ezcondu cen. 1425an thronua içan ceneraco, Carlos semeac laur urthe cituen eta Carlos III.a aitonac sorthutaco Bianaco princea titulua ceducan.

Naffarroaco reguequide berriac, Alfonso V.a Aragoicoaren anaia, Johannes II.a Gaztelacoaren lagunça çuen handiquien talde nagussi batequin liscarrac içan cituen. Liscar baten ondorioz, Gaztelaco Johannes II.a bere fidelen artean Aragoico infanteen oinordetza banatu eta confiscatu çuen. Aragoico Johannes II.ac , berriz, Gaztelaco handiquie talde baten alde eguin çuen Gaztelaco Resuma controlatzeco asmotan.

Çuria I.a c, aita Carlos III.a c beçala, ez çuen liscarretan parte hartu eta bere mugac defenditu cituen. 1441en hil cenean, thronua Johannes II.a Aragoicoaren escuetan gueratu cen. Hau bethi Resumatic campo egoiten cenez, Carlos Bianaco Princea ordezcari bihurtu cen, amaren testamentuac escatzen çuen moduan. Testamentuaren arauera, escubide guztiac semeac cituen, baina amac semeari aitaren baimenic gabe Regue ez bihurcea escatu ceraucon. Araçoa aita eta semearen arteco tracturic ecean cetzan.

Naffarroaco Resuman handiquie bi talde nagussi ceuden, alde batetic, agaramontarrac , XII. mendearen hassiera Naffarroaco Anso VII.ac sorthu ; eta bercetic, beaumontarrac , Naffarroaco Carlos III.ac bere sasico familiarequin sorthua eta Naffarroa Behereco Luxa ancinaco leinuaren alliatua. Ephe handico lehia saconac guerra çabalean bucatuco ciren guiçabanacoen arteco liscarrac sorthu cituen. Naffarroaco Resuman , ohituraz, handiquiec ez çuten lurraldeco jaurerriac eta eduquitzecotan ez ciren oinordetzaco. Carlos III.ac , aldiz, ohitura acatu çuen eta Resuman escubide feudalac içaiteco auquera eman çuen.

Aragoico Johannes II.aren ohico ez egoiteac Bianaco Princearequin liscarrac uxatu çuen. Bitartean, Princeac Oliten vici cen, hanche Artelanac eta Lettrac bulçatu cituen eta aitona Carlos III.a beçala bere lagunçaileac, beaumontarrec bere itzala handitu çuten.

Aragoico Johannes II.ac Gaztelaco Resumaco monarch eta Henrique IV.a Gaztelacoa bere semearen aurkaco handiquien talde bat ossatzeco bere politicari ekin ceraucon. Horregatic, 1444an bigarrenez Juana Enriquez, Gaztelaco Almiranteen alaba. Gaztelaco Resumac , berriz, Aragoico Johannes II.a ecegoncorceco asmotan, aita eta semearen arteco tirabirac areagotu cituen. Bianaco Princeac Araba eta Guipuzcoara ihess eguin çuen, horche baitzeuden oinaztarrac , beaumontarren alliatua . Aitac semearen itzulera lorthu çuen baina 1451 gaztelauac Garestic Naffarroa sarthu cirenean, Princeac invaditzaileei elkartu eta aitac borrocatu çuen, guerra civilari hassiera emanez.

Guerraren hassiera Aldatu

Guerrac luçaro iraun arren, aurkaqueta guti içan cituen. Guehienetan, expeditioneac, sasi passivoac ciren setioac, uzten galera eta sabotajeac baino ez ciren.

1451co udazquenea , bai Vianaco Princea bai Leringo Condea, beaumontarren capitaina, Oibarco guduan preso hartu cituzten. Princeac ia urthe bi eman cituen preso Tafallan , Tuteran , Zaragozaco provinciaco Mallénen , Cáceresco provinciaco Monroyn eta Zaragozan . Bitartean, resuma bitan çathitu cen: Gortheac , Governua eta Administrationea.

Lacarra historialariaren erranetan, resuma ossoa Vianaco princearen aldecoa cen, Naffarroaco Ribera , Aragoico Joan II.ac lagunen artean banatuta, Liçarra , Çangoça eta Tutera içan ecic.

1455ean , egoera gueldia bulçatzeco asmotan, Joan II.ac Leonor bere alaba chiquia, Gaston IV.a Foixcoaren emaztea, Barcelonara deith çuen Carlos Vianaco princea desjabetzeco. Foixco condeac hautatuz, Princearen escubideac ez ecic Çuria alaba nagussiarenac ere ahanci cituen. Gaztelaco Henrique Princeac Çuria ukatu çuen, eta Naffarroara itzuli cen. Carlosec Napolira joan cen ossaba Alfonso V.a Aragoicoaren bitartecaritzaren bilha. Baina negociationeac bucatu ciren 1458an ossab hil cenean. Gainera, Joan II.ac Aragoico regue berria bihurtu cen.

 
Carlos Vianaco princea aragoiar codice batean

Carlos Bianaco Princea eta haren arreba Çuria hilcea Aldatu

Carlos Bianaco Princeac itzala handia çuen Catalunia aldean, bertan burguesia matchinat baitzen reguearen aurka. 1460an Barcelona n baquea lorceco accordioa signatu çuten; beaumontarren herriac errenditu ciren, baina Gaztelaco Resumarequin auci berrien ondorioz, berriro Carlos Bianaco Princea preso hartu çuen, Lleidan . Haren jarraitzaileac berriro matchinatu ciren, eta Catalunian içandaco 1461eco iraulçaren ondorioz, ascatu çuten. Laster hilco cen, biriqueriac jota, nahiz eta çurrumurruac ceraucoten/cioten aitac poçoitu çuela. Cataluniarren iraulçaren ondoren, Henrique IV.a Gaztelacoa cataluniarrequi elkartu cen Aragoico Johannes II.aren contra. Honec, berriz, Luis XI.a Franciacoa alliat çuen. Bitchiqueria moduan, Gaztelac eta Franciac ere alliatuac içaiten jarraitu çuten.

Bitartean aitac Çuria , Carlos eta Leonorren arreba, Oliten espetcherat çuen, gaztelua Leonor ahizpa eta Gaston IV.a Foixcoa coinatuaren aguindupean cegoen. 1462co aphirilaren 23an Biarnora bidali çuten. Donibane Garacin Çuria poçoitua içaitearen beldurraz testamentua idatzi çuen. Testamentuan bere lehengusua eta senharra cen Henrique IV.a Gaztelacoa regue berria içanen cela idatzi çuen. 1464co açaroan, aitarequin Naffarroaco Gortheetan egon cen, baina hamar egun gueroago, 1464co abenduaren 2a , Orthecen hil cen, poçoitua.

Johannes II.a Aragoicoac ez çuen 1463an Baionan Luis XI.a Franciacoac Naffarroac egoeraz eguindaco chostena bethe. Gaztelauac etcheratu ciren, eta Johannes eta Luis Beaumontecoa berriro reguearen aguindupean ceuden 1464co tregoa orocorrari esquer.

Bandoaren aldaqueta Aldatu

1468co irailean, Johannes II.ac Naffarroaco Leonor I.a alabari ( Naffarroaco Resumaren regueordea bien arteco tirabirei buruzco escuthitza idatzi ceraucon. Escuthitzean ecin çuela bere baimenic gabe ecer eguin gogoratu ceraucon eta mehatchatu ere eguin çuen. Etchabarrico Nicolasec, Iruñeco aphezpicua Naffarroaco Gortheac berriro irequitzea lorthu çuen. Handic gutira aphezpicua hil çutenean, Naffarroaco Leonor I.a aitaren aurka matchinatu cen. Agaramontarrec reguinaren alde eguin çuten, beaumontarrec , berriz, Johannes II.aren alde. Joana Enriquecec , Johannes II.aren bigarren emazteac, Naffarroaco Resuma Gaztelacoarequin eta Aragoicoarequin batu nahi çuen, bere seme Fernando II.a Aragoicoa 1469an Elisabeth I.a Gaztelacoa requin ezcondu çuen eta.

 
Fernando II.a Aragoicoa

1467co ekainaren 20an Joana Enriquez Foixeco Leonorrequin elkartu cen Ejea de los Cavalllerosen . Bilera honetan, Leonorrec Naffarroaco Resumaco oinordetza lorthu çuen Aragoico Resumacoa tzi eta guero. 1471co maiatzaren 30ean Erriberrin Johannes II.ac signatutac itunec bileran adostutacoa berretsi çuten, baina, Joana Enriquecec semearen escubideac aldarricatzen jarraitu çuen documentu officialetan.

1475ean , Henrique IV.a Gaztelacoa hil cenean, Fernando eta Elisabeth Gaztelaco regue berriac bihurtu ciren. Fernandoc , jadanic Naffarroaco egoeran parte hartu çuela, escu-sarcea areagotu çuen, adibidez, 1476an agaramontar eta beaumontarren arteco baque itunean bere buruari "Jaincoaren graciari esquer, Naffarroa, Gaztela, Leon , Portugal eta Siciliaco reguea eta Aragoico lehensemea" titulua eçarri ceraucon, aita eta Leonor arrebaren eritzien contra. Naffarroan Franciaco invasiona saihesteco negociaquetetan, Johannes II.ac , Luis Beaumontecoac ( beaumontarren burua), Piarres Peraltacoac ( agaramontarren burua) eta Fernandoc baque negociatzeco çorci hilabetheco tregoa adostu çuten. Caudimen guisa, Fernandoc cembait gothorlekuren controla lorthu cituen: Iruñea , Biana , Gares , Uharte Araquil , Irumberri , Torralba del Rio , Çuñiga , Artaxona , Larraga , Lerin , Mendabia eta Andosilla berceac berce. Gainera, 1463tic Gaztelaco Resumac jadanic Biasteri , Done Bikendi eta Los Arcosco Borciriac controlpean ceduzcan. 900 soldadu gaztelaniac Naffarroaren barnean jarri cituen, 150 Iruñean . Azpijocoa agaramontarren calteraco cen. Leonor Foixcoaren quexa ez ciren aitac ençunac.

Oinordecoa Aldatu

1479co otsailaren 20an Johannes II.a hil cen. Çorci egun gueroago, Leonor I.a Naffarroacoa reguina bihurtu cen, tamalez, hamaborz egun gueroago reguina hil cen. Testamentuan, Francisco , bere iloba adin guticoa, oinordeco hautatu çuen, Franciaco reguearequin alliatu cedin gommendatuz. Regueordea Maddalen Franciacoa , regue berriaren ama, cen. Nahiz eta Regue Catholicoac Catalina Foixcoa , oinordecoaren arreba, Johannes bere semearequin ezconcen saiatu. Naffarroaco Francisco I.aren 1483ean hilcean Catalina Foixcoa Naffarroac reguina bihurtu cen. Catalinac hurrengo urthean Johannes Labritcoa requin ⁸ezcondu çuen.

1486co açaroaren 12an Fernando II.a Aragoicoac Naffarroac mugaren tropen aguintaritza bat eguin çuen, Aragoico tropac guehituz, eta, hurrengo urthean, Naffarroaco merkatariei ibilceco baimenac kendu cerauzten, bere vorondateaz escubideac utzita.

1487an ere, Leringo condearen familia Naiaraco duquearequn elkartu cen seme-alaben arteco ezconcen bitartez. 1488an Regue Catholicoen eta Naffarroaco monarque arteco Valenciaco Ituna signatu çuten. Itunaren arauera, Gaztelaren eta Naffarroaren arteco muga commercialac irequi ciren, Catalina Foixcoa ez çuten reguinatzat harcen, eta Naffarroan Johannes Riberacoa capitainaren aguindupean gaztelar tropa occupatzaileac imposatu ciren. Hain cen latza egoera non 1489co urtharrilea Johannes Labritcoa eta Catalina Foixcoaren koroatzea atzeratu baitzen Riberaco Johannesen tropac regueei escolta ez emaiteco. 1491an berriro negociatu çuten: itun berriac Naffarroan naffar tropac galaraci çuen; naffar alcate eta soldaduec Regue Catholicoei fideltassun cin eguin behar ceraueten; eta naffar regueen seme-alabac ecin çuten ezcondu Gaztelacoen baimenic gabe. Azquenean, 1494co urtharrilaren 13an , Johannes Labritcoa eta Catalina Foixcoa koroatzea lorthu çuten, gaztelar tropac Naffarroa occupatzen çutela.

Invasionearen aurreticoac Aldatu

1495an Alain I.a Labritcoac , Johannes Labritcoaren aitac, eta Fernando II.a Aragoicoac adostu çuten Luis III.a Beaumontecoa Leringo condea c beaumontarren buruac, Naffarroa utzi behar çuela. Resuma utzita, condearen ondassun guztiac Fernandorençat içanen cirela eta truquean Granadaco Huéscarren , Almeriaco Velez Blancon , Almeriaco Velez Rubion , Cúllarren , Castilléjarren eta Cuevas de Freilan ondassuna lorthuco cituela. Fernando II.a Aragoicoac horrela hiribildu eta gothorleku nagussiac lorthu cituen, Oliten Riberaco ohannesec çucendutaco tropen gainera. 1495 eta 1500 artean, Gaztelaco Resumac Naffarro militarqui occupatu çuen. Gauçac horrela, 1497 Regue Catholicoec eta Franciaco monarchac adostu çuten Gaztelaco Resumac Naffarro invaditzea, Franciac Napoli içaiteare truque. Egoera jadanic ez cen guerra civilecoa campotarren occupationecoa baicic.

1500an Sevillan , Naffarroac regueac adostu çuen Maddalen alabac Regue Catholicoen seme edo iloba bat ezconduco çuela, Regue Catholicoec berriz gaztelar soldaduen etcheratzea adostu çuten. Hurrengo urtheetan cehar, cembait ezconça aurreco accordio signatu ciren ecer fincatu gabe.

Bitartean, Fernando II.a Aragoicoa , alhargu berria, Germana Foixcoa ezcondu çuen, Luis XII.a Franciacoarequin ituna signatuz. Germana Foixecoac ( Johannes Foixcoa Narbonaco bizcondearen alaba) Naffarroaco regue-reguinequin auciac cituen, bai Foixco oinordetzari bai Naffarroaco coroiari buruz.

1507an aho batez Leringo condea Naffarroatic camporatu çuten; gainera, tropa atzerritarren etcheratzea ere lorthu çuten.

Hurrengo urthean, Leringo condea erbestean hilic, Luis Beaumontecoac , Johanns Riberacoa capitainac, Peru Ontañoecoa gaztelar embaxadoreac Leringo condearen ondassunac berrescuratzeco plana bulçatu çuten. Bitartean, Madrilgo Gorthea Naffarroaco invasionea ocenqu planteatzen cen eta Parisen regueac Naffarroa, Biarno eta berce Foix familiaren lurraldeac galdatzen cituen.

Leringo condearen camporatzeac eta beaumontarren porrotac Naffarroaco goi-noblecia matchinoa neutralizatu çuen, baquea ekarriz, baina mugaquide cituen potenciec, Espainiar Koroa berriac eta Franciaco Koroac, beren ambitioneac cituzten Naffarroaren gainean, eta ez ceraucon Naffarroari mesederic eguin.

Bibliographia Aldatu

Campo estecac Aldatu

" https://eu.wiquipedia.org/w/index.php?title=Nafarroaco_Guerra_Cibila&oldid=9309704 "(e)tic escuratuta