Naffar-aragoiera
Naffar-aragoiera Erdi Aroan Ebro arroan, Rioxan , Naffarroaco Riberan , Aragoin eta Valencian ere, hitz eguiten cen hizcunça romancea içan cen. Naffarroaco resuman , administrationearn hizcunça arrunta içan cen. Egun Aragoico Pyreneoetaco haimbat bazterretan oraindic minçatzen dena, aragoiera icenarequi .
| Naffar-aragoiera | |
|---|---|
|
|
| Datu orocorrac | |
| Lurralde eremua |
Espainia
Euscal Herria |
| Hiztunac | Desaguertua |
| Officialtassuna | Iruñeco Resuma |
| Escualdea |
Aragoi
Naffarroa Garaia Rioxa |
| Arauguilea | - |
| Hizcunça sailcapena | |
|
guiça hizcunça
indoeuropar hizcunçac Italiar hizcunçac Hizcunça romanceac italo-mendebaldeco hizcunçac mendebaldeco hizcunça romanceac Hizcunça galo-iberiarrac Hizcunça ibero-romanceac |
|
| Hizcunça codeac | |
| Linguasphere | 51-AAA-da |
Latin arrunta oinharri içanda, euscarazco substratua importantea da osso. [1] Pyreneoar-moçarabiar familiaco hizcunça hau aragoiera , naffarrera eta rioxaera romance qideac barnean ditu.
Sorrera Aldatu
Iruñeco Resumaren lurralde musulman eta christauetara hedatzeac naffarrez birpopulatu çuen conquistatutacoa. Iruñeco Resumac Aragoico contherriac bereganatu cituenean, ethorquiçunean Aragoico koroa ossatuc çuten lurraldeetan eraguina içan çuen. Hizcunça honen lehendabicico aiphamena (baita euscararena ere) Donemiliaga Cuculaco glosetan aguercen da.
Naffar-aragoiera Rioxa Garaia eta Ribagorça artean latin arruntaren bilhacaer da [2] . Sobrarbec bere romance ere baçuen, Ramón Menéndez Pidalec "Oríguene del Español" liburuan arguitaratutaco XI. mendeco aguiria ikusten denez diptongatu ez çuena.
Latin arrunta oinharria içanda, inguruco hizcuncec ere bere eraguina içan çuten sorreran. Garatu cen escualdeco jathorrizco hizcunça euscara içan cen. Güillermo Fatásec derauco/dio VIII. eta IX. mendeen arteco cembait historialari musulmanen erraneta (tartean Ibn Hayyan , Muqtabas, Al'Udri edo Tarsi) Erdialdeco Pyreneoetan , ancinaco Ceretanian , vascoiarequin lothutac herri bat vici cela, Certaniyyin edo Sirtaniyyin icenecoa. Herri hau Gallego ibaiaren arroan vici cen [3] .
Egungo aragoieran arro celtac euscarazcoac baino gutiagoac dira. Batzuetan, celtiberierarequin baino galiaco celtarequin du lothura estuagoa, adibidez, bruco ( chilarra ), arañón ( elhorri belça ), artica , borda (corta), garmo ( mendico larrea), garra. Horrec vascoiec Gascoiniatic cethocel adiaraci deçaque.
Erdi Aroco çabalcunça Aldatu
Alfonso I.a Naffarroacoac Zaragozaco thaifa conquistat çuenean, irabazlearen hicunça cen naffar-aragoiera egungo Zaragoza , Teruel , Castellló eta Valenciaco provincietara hedatu cen. Mediterranear itsassoaren costaldea, berriz, catalanec birpopulatua cenez, naffar-aragoiera barnecaldean gueratu cen. Era berean, litequeena da nolabait egungo Soria eta Murciara çabalcea ere.
Naffar-aragoien hizcunçac eta berce taldeenec laster elkar uquitu çuten [4] bertan ceuden moçarabiar eta muladiac , barnecaldea birpopulatu çuten occitaniarrac , Sartaldeco Cerrendan vici ciren catalanac... horrela bere nortassun eçaugarri asco galdu eta gaztelania erraçago sarthu cen escualde berrietan.
Eztabaidagaiac Aldatu
Donemiliagaco glosetaco romance hitzen hizcunça Aldatu
Hizcunçalari batzuen ustez Donemiliagaco glosetan aguercen diren romance hitzac ez dira gaztelaniazcoac , baicic eta Rioxan hitz eguiten cen naffar-aragoieraren aldaeracoac. X. mendeco Rioxa Garaia ez cen Gaztelaco contherriaren çathi , XI. mendean conquistat çuelaco. Gainera glosetan naffar-aragoieraren bilhacaera phoneticoa açalcen da (adibidez, lueco (guer ), guet (da, egungo aragoieraz ye ), plicare (heldu), feito (eguin )) gaztelaniaz aguert ez cirenac.
Naffarroaco Resumaco hizcunçac Aldatu
Erdi Aroan , hassiera Iruñeco Resuman , eta guero Naffarroacoan , lau hizcunça minçatzen ciren: euscaraz , ipharraldea gascoiz , mendebaldean gaztelaniaz , eta hegoalde eta ekialdean naffar-aragoieraz. Naffarroaco toponiman oraindic naffar-aragoieraren arrastoac aurkitu ditzaquegu:
- Puiu , latinez Podium , gaztelaniazco bilhacaer jarraituz Poyo içanen liçateque baina naffar-aragoieraz Pueyo bihurtu cen, egun gaztelaniaz duen icena.
- Xabier , euscaraz Etche berri cena, naffar-aragoieraz hassieran Xabierre eta guero Chabierre bihurtu cen. Aragoierazco toponimoa gaztelaniaratu cenean egungo erdarazco Javier bihurtu cen.
Naffar-aragoieraren aldaerac Aldatu
X. mendean Ribagorçaco contherria - 872 arte Tolosaco condeen escupean cegoena- Aragoico contherriarequin loth cen. Lothura Boltaña musulmanen escuetatic conquistatu çutenean gauçatu cen, Sobrarbe lurralde bien arteco lothura bihurtu baitzen. Guero Andregoto Galindecec Garcia I.a Naffarroacoa ezcondu eta Iruñeco Resumac batu cituen lurraldeac.
Batzuc egungo aragoieraren aldaerac berriqui guerthatutacotzat hartu arren, ekialdea eta mendebaldearen arteco ahoscatze eta lexico desberdintassunac ancinacoac dira, behinçat bertan vici diren iacetani eta ilerguetes beçain çaharrac. Beraz, egungo dialectoac jadanic naffar-aragoieran ere baceuden, alde batetic Jaca inguruan ( Echo eta Ansó ibarretan) eta bercetic Ribagorça inguruan aritzen cirenac.
Desaguerpena Aldatu
Naffarroaco Resuma eta Aragoico Resuma banatu ahala, naffar-aragoiera egungo aragoiera bilhacat cen. Era berena, XV. mendetic aurrera, gaztelaniac naffa -aragoiera ordezcatu çuen Naffarroa , Aragoi eta Castelllón . Lehendabicicoz Gortheac içan çuen gaztelania ama hizcunça, hortic Zaragoza beçalaco erdialdeco hiri nagussien classe-garaietara passa cen, handic erdialdeco, ekialdeco eta hegoaldeco herri xumera passa cen, batez ere ondo communicatutaco escualde lauetan. XVI. mendean Jalón eta Calatayudeco moriscoec oraindic aragoieraz minçatzen çuten. XIX. mendean ia Huescaco provincia ossoa (sartaldea içan ecic) eta Zaragoza inguruan minçatzen çuten. 1950 eta 1960co hamarcadetan belhaunald berriei escualdatzeari utzi eta çuen hedadura urritic %80a galdu cen. Egun desaguercear dago eta apenas minçatzen den cembait ibar sacabanatutan, tartean Echo Ibarrean edo Guistaín-en .
Ondareac Aldatu
Egungo gaztelaniac naffa -aragoierazco erroa duten cembait hitz daduzca. Hona hemen adibide batzuc:
| Gaztelaniaz | Naffar-aragoieraz | Euscaraz |
|---|---|---|
| fajo | haz | sortha |
| faja | haça | guerrico |
| pleito | plecho | aucia |
| sisallo | sisajo | ? |
| chepa | guiba | concorra |
| boina | boina | chapela |
Oraindic badaude naffar-aragoierazco toponimo batzuc, adibidez Zaragozaco Valdefierro auçoaren icena, nahiz eta guti içan, Naffarroan euscarazco jathorri eta Zaragoza eta Teruelen moçarabiar jathorri dutelaco; içan ere bai "Zaragoza" bai "Teruel" hitzac moçarabiarrac dira. Naffar-aragoierac, gaztelaniac ez beçala, apenas aldatu çuen moçarabiar toponymia eta egungo " Castelllote ", " Tauste ", " Caspe ", " Jarque " toponimoec aragoieraz ez çuten azqueneco "E".
Referenciac Aldatu
- ↑ Luis Núñez Astrain: "El eusquera archaico. Extensión y parenthescos" Online
- ↑ Mitchelena, Coldo . Sobre Historia de La Lengua Vasca. in: Studis de Toponymia Catalana . II .
- ↑ Fatás Cabeça, Güillermo. (1987). Notas sobre el territorio vascón en la Edad Antigua. in: Vitoria . ISSN 0213-2095 . .
- ↑ Rejado, Jon. (2017/07/28). «RICARDO CIERBIDE MARTINENA: «Jaquin-minac vicia salvatu dit»» Berria (Noiz consultatua: 2017/08/06) .
Ikus, gainera Aldatu
Campo estecac Aldatu
-
Datuac:
Q2736184
