Nabarreriaco Guerra
Nabarreriaco Guerra Naffarroaco Resumaco guerr civila içan cen, cembait alderdiren arteco tirabirac cirela causa guerthatutacoa. Henrique I.a hilcean oinordeco alaba chiqui bat baino utzi ez çuela hassi ciren liscarrac açaleratzen. Aldameneco resumec escua sarthu nahi içan çuten, Naffarroan norberaren aldeco eta contracoen arteco desadostassunac çabalduz. Azquenean, Iruñeco burgüen arteco liscar çaharrec phiztuta, matchinada eta Franciaco armadaren interventionea guerthatu ciren. Ondorioz, Nabarreria guztiz sunsituric guelditu cen.
| Nabarreriaco Guerra | |||
|---|---|---|---|
San Cernin eliça
, burgoco parochia.
|
|||
| Data | 1276 | ||
| Lekua | Nabarreria | ||
| Emaitza | Naffarroa franciar koroapean guelditu cen | ||
| Gudulariac | |||
|
|||
|
|
|||
| Buruçaguiac | |||
|
|
|||
|
|
|||
Oinordecoaren bilha Aldatu
Henrique I.aren heriotzac ( 1274 ) ondorengotzan crisia eraguin çuen: urthe eta erdico alaba, Joana , utzi çuen, Çuria Arthoiscoa amaren çainça eta aguindupean haric eta Joanac 12 urthe bethe eta ezcondu arte. Governatzaile Petri Anso Monteagudocoa , Cascanteco jauna, icendatu çuten.
Nolanahi ere, aldameneco resumen ( Aragoi , Gaztela eta Franciaren ) nahiei aurre eguin behar içan çuen Naffarroac. Aragoico Jaume I.ac berehala ekin ceraucon. Uztailaren 29an , Naffarroac baroiei, çaldunei eta hiriei, koroaren gaineco escubideac aldarricatzeco guthun bat helaraci cerauen/cien. Gainera, escubideac escubide, bere soveranotassuna ez çuen Naffarroan derrigorrez eçarri nahi, baicic eta naffarrec beraiec auquera ceçaten. Petri bere semea Sosen Petri Anso Monteagudocoa, Iruñeco aphezpicuequn eta Naffarroaco berce ordezcari batzuequin elkartu cen.
Çuria Arthoiscoa Franciara joanda, Garesen naffarre Gorthe Orocorra bildu cen, eta Aragoico ordezcariec reguearen proposamena aurkeztu çuten. Urriaren 16an naffa ordezcariec Taraçonara bidaiatu çuten Petri princearequin minçatzera. Gortheac Erriberrin bildu ciren gueroago, erabaquia harceco. Aragoico baldinçac onhartuta, açaroaren 1ean , Petri infanteari omenaldi eta cina eguin ceraucoten/cioten.
Erriberrin bildutacoen copurua altua bacen ere, absencia nabarmenac ere baceuden: Iruñeco aphezpicua, Garcea Almoravit baroia edo Liçarraco ordezcariric ez ciren bertaratu. Hautagaitza aragoiarra ez cen aho batez onhartua Naffarroan. Batzuec Gaztelaco reguea nahiago çuten. Içan ere, Gaztelaco Alfonso X.ac thronurac horremberce escubide eracutsi ecin arren, indarra erabilceco prest aguertu cen. Abuzturaco Rioxaco mugan cegoen. Irailaren 8an Viana harcen saiatu cen alferric, baina Mendabia hartu eguin çuen.
Berce naffar batzuec, azquenic, Aragoico cein Gaztelaco escu-sarcea arbuiatzen çuten. Gainera, Gaztelaco erassoaren aurrean, guero eta naffar guehiago bildu ciren Joana chiquiaren aldean. Bitartean, Çuria Arthoiscoac Franciaco Philippe III.a reguearen babesa bilhatu çuen. Joana Philipperen bigarren semearequin ezconduco cela adostuta, Franciac Naffarroa defendatuco çuen Aragoi eta Gaztelaren aurrean ( 1275eco maiatzean). Naffarrec, azquenean, 1275eco ekainaren 8an , onhart cituzten Franciaco hautagaitza eta babesa.
Ica-micac Aldatu
Oinordecoa nor içanen cen hitzartuta, Petri Anso Monteagudocoac ceducan, beraz, resuma governatzeco ardura. Aurre eguin behar içan ceraucon araço nagussienetacoa Iruñeco 3 burgüen arteco liscarrena içan cen. Nabarreriacoec gothorlekuac eraiquitzeari ekin ceraucoten/cioten, 1266an Henriqu I.aren baimena eduquita. Araçoa corapilatu cen San Cerninecoec Nabarreriacoec occupaturico haimbat sorho eta orube aldarricatzen baitzituzten.
Governadoreac San Cerninen alde erabaqui arren, Nabarreriac ez çuen men eguin nobleciaren çathi handi baten babesa, batic bat Garcea Almoravit Gaztelaren aldeco eta governadorearen etsai amorratuarena, ceducalaco. Petri Anso Monteagudocoac, egoera componceco gai ez celacoan, dimissionea aurkeztu çuen. Hori cela eta, Parisen , Franciaco regueac Eustaquio Beaumarchèscoa icendatu çuen governadore.
Beaumarchès Tolosan cebilen senescal. Urthearen amaieran Iruñera iritsi cen. Nobleciari çor citzaiona quittatuta, nobleec eta hiri onec onhartu çuten. Governadore berriac Gaztelaco muga çaindu çuen, Alfonso X.aren aurka matchinatuta ceuden nobleequin (tartean Lope Diaz , Bizcaico jaunarequin) elkarrhizquetatuta. Iruñeco burgüen arteco liscarra ere compondu nahian, bilçar batean erabaqui cen auço guztietaco gothorlekuac eraistecoac cirela.
Alchamendua eta borroca Aldatu
Ebazpen horren aurrean, Nabarreriacoec aldarricatu çuten aphezpicua cela, eta ez governatzailea, horrelaco erabaquia hartu behar çuena. Aphezpicuac, orduan, cabildoarequin batera, Nabarreriaren alde eguin çuen nabarmen.
Aldez aurretic bitan banaturic ceuden nobleac bat eguiten joan ciren. Gonçalo Ibañez Baztangoac Petri Anso Monteagudocoa eta Garcea Almoravit bat ethorraraci omen cituen. Honela, Nabarreriaren alde eta atzerritar governatzailearen contra eguin çuten, Gaztelaco babesa ceducatelacoan.
Governatzailearen babesle bakarrac San Cernin eta San Nicolas burguac ciren. Maiatzean eta ekainean borroca latza içan çuten Iruñean; bitartean, Gaston VII.a Biarnocoa , berceac berce, menia adosten ahaleguincen cen. Gaston Bearnocoac Petri Anso Monteagudocoa convencitu çuen governatzailearen aldera igarotzeco. Baina horrelacoric saiatu aurretic hil çuten, Nabarrerian Garcea Almoravitec aguinduta.
Estu eta larri ibili cen governatzailea, Franciaco armada iritsi cen arte. Naffarroan gutitan ikussitaco oste itzela heldu cen irailean, Imbert Beaujeucoa eta Roberto Arthoiscoa , Çuriaren anaia, buru cituela. Aldi berean, Gaztelari escatutaco lagunça ethorri cen, baina Erreniegan campaturic ez çuten aurrera eguin.
Amaiera azcarra eta anquerra içan cen. Resistenciaren buru cen Garcea Almoravitec matchinatutaco nobleequin batera ihes eguin çuen, setiatzaileren batec ohartaracita. Hurrengo egunean franciar tropac Nabarrerian sarthu ciren oppositioneric topatu gabe. Etchevicitzac erre cituzten, cathedraleco alchorrac, liburuteguia nahiz regueen hilhobiac arpilatu, eta guiçaqui oro suffriaraciz hil (urkatuta, çuthoinean sarthuta, arrastatuta, carcelatuta). Guilen Anelier chronistare hitzetan, «secula ez dut guiçonic ikussi hain ongui mendecu harcen». Nabarreria sunsituric, Naffarroaco matchinoen berce gune batzuc ere menderatu cituzten.
Ondorioac Aldatu
Nabarrerian eguindaco chiquicioneac nabarmenac içan ciren. Burgu hori populationeric gabe gueratu cen, haric eta 1324an regueac berriro etchevicitzen eraicunça baimendu çuen arte. Erran beçala, erassotzaileec ez çuten cathedrala ere respectatu. Hango claustroa osso calteturic suertatu cen, eta erabaqui cen berce bat eraiquitzea, horco horretan stylo gothicoan .
Nobleciari dagoquionez, Gaztelan adostutaco hitzarmenetan idatzi cen beçala, Franciaco regueac matchinatuei eta haien familiei amnistia eman cerauen/cien eta euren ohore cein ondassunac vueltatzecoac citzaizten. Baina barkamena paperetatic realitatera ez cen gauçatu. Imbert Beaulieucoa generalac Naffarroaco gazteluetan confiançazco personac eçarri cituen, Joana reguina chiquiari fideltassuna aguindu ceraucoten/ciotenac. Eustaquio Beaumarchèscoa governariac politica bera segui çuen. Honela, Gonçalo Ibañez Baztangoa, Garcea Almoravit edo Joan Bidaurre baroiac erbesteratu ciren, eta haien ondassunac koroaren escuetara igaro ciren.
Barneco resistencia garhaituta edo camporatuta, Naffarroaco governua franciarrec içan çuten eragozpen handiric gabe. Joana Franciaco reguearen bigarren semearequin ezcondu cen 1284co abuztuaren 16an . Baina orduco Franciaco princeric çaharrena hilda cegoenez ( 1276 ), eta 1285ean Franciaco regue bera cendu cenez, Franciaco eta Naffarroaco koroac Philippe Ederrarengana igaro ciren. Honec Paristic governatu çuen, franciar governadoreen bidez Naffarroan. Nahigabea hedatuta, reguinaren heriotzan ( 1305 ) naffarrac berriro matchinatu ciren, eta auquera içan çutenean, cappetar leinuco azque reguea hil cenean ( 1328 ), naffarrec berce etche bat hautatu çuten euren thronuraco.
Bibliographia Aldatu
- Jose Maria Lacarra , Historia política del reino de Navarra .
Campo estecac Aldatu
-
Datuac:
Q9001180
