Coordenatu geographicoen systema

Coordenatu geographicoen systemac Lurreco edocein punctu adiarazten du coordenatu sphericoen systemaco hirur coordenatutic bi erabilcen dira.

Lurraren mapp horizontalean latitudea eta verticalean longuitudea eracusten, Ecquert VI projectione systeman. ( versione handiagoa pdf, 1.8MB)

Lurreco lekuen arteco distancia calculatzeco, edo persona bat, hiri bat, mendi bat eta abar non dagoen, cocapen systema cehatz bat sorthu cen, erabilerraça eta guehiengoac onhartua. Coordenatu geographicoac irudizco lerroac dira, paralleloac eta meridianoac, lurbira globoetan eta mappetan agueri direnac, sareta anceco bat ossatuz .

Historia

Iraganean, nahaste asco içan da longuitudea erabaquitzeco orduan, herrialde ascoc neurquetac euren hiriburutic igarotzen cen meridianoaren arauera eguiten baitzituzten.

Francesec Paristic igarotzen den meridianoa harcen çuten referenciatzat, anglesec Greenwichecoa, Statu Batuec Washington ondoco Itsas Behatoquitic igarotzen dena, Espainiac Madriletic igarotzen dena, eta halaxe berce ascoc. Baina 1884az gueroztic, London ondoco Greenwich behatoquitic igarotzen den meridianoa onhartu dute herrialde guehienec oinharrizco edo abiaburuco meridianotzat.

Horrembercez, leku bateco longuitudeac, punctu horretatic igarotzen den meridianoaren eta Greenwicheco meridianoaren arteco distancia adiarazten du gradutan.

Latitudea eta longuitudea

phi latitudea eta lambda lucera

Babyloniatic erathorritac theoriac erabilita, gueroago greciar pensalari Claudios Ptolemaiosec berriz hartuta, circulu osso batec 360 gradu ossatze ditu (360º).

Latitudea

Latitudea edocein puncturen eta Equatorearen arteco angelua da. Latitude constanteco punctuac batzen dituen marra paralleloac dira. Lurraren inguruan circuluac sorcen dituzte, ahalic eta poloan 90ºco latitudea dagoen arte.

Equatorean latitudea 0º da eta diametro handieneco paralleloa, Lurra alde çabaletic inguratzen duelaco. Equatoreac, gainera, Lurra bi çathitan banatzen du: Iphar hemispherioa eta Hego hemispherioa .

Badira berce parallelo chiquiago batzuc, Equatorea baino chiquiagoac. Hona hemen aiphagarrienac: Cancer Tropicoa eta Capricornio Tropicoa , Circulu Polar Articoa eta Circulu Polar Antarticoa .

Longuitudea

Longuitudea Lurreco punctu auqueratu batequico ekialdera edo mendebaldera dagoen angelua da. Gaur egun, 0ºco punctua Greenwicheco Royal Observatory delacoan dago eta antipodac , 180ºM eta 180ºE longuitudera daude.

Lucera constantea duten punctuac meridianoac dira. Meridianoac ez dira paralleloac, Iphar Poloan eta Hego Poloan elkarcen baitira.

Meridianoec ordu banaqueta eguiteco ere balerauco/valio dute eta, horren bidez, Lurraren ordu-eremuac eçagutzeco.

Latitudea eta longuitudea cehaztea

Haimbat modu daude punctu baten longuitudea eta latitudea cehazteco. Hemen methodo bat bakarra describatuco da, methodo honec garbiago adiarazten duelaco lekuen cocalekuaren eta berce eçaugarri physicoen arteco lothura. Egüerdico hamabietan Eguzquiac duen cocalekuaren eta odaierçaren artean gradutan dagoen distanciac cehazten du, neurri batean, lurrac harcen duen eguzqui energiaren copurua. Angelu horri eguzqui altuera ere deitzen çaio, eta latitudea cehazteco ere erabilcen da.

Urtheco edocein garaitan, egüerdian, latitude jaquin bati buruz çut egoiten da Eguzquia.

Latitude horri eguzquiaren inclinationea deitzen çaio, eta urtheco egun bakoitzeancer balerauco/valio duen itsasqueta tauletan dago adiaracita. Cer egun den jaquinez guero, eguzqui izpiac egüerdian cer latituderi buruz dauden çut jaquin daiteque. Berçalde, latitudea eçagutzen ez den punctu batean neurcen bada Eguzquiaren eta odaierçaren arteco distancia, methodo erraz baten bidez athera daiteque latitudea. Demagun «B» deitzen deraucogula/diogula punctu eceçagun horri eta «A» Eguzquiari buruz çut dagoen lekuari. «B» eta «A» punctuen artean latitudean dagoen aldea «B» punctuco eguzqui altueraren eta 90°-ren artean dagoen berbera içanen da gradutan.

Horrez gainera, berce baldinça bat ere hartu behar da contuan: Eguzquia cenitetic (gure buru gainean pare-parean dagoenean) ipharraldera baldin badago, «A»-ren hegoaldean dago «B», eta, aitzitic, Eguzquia cenitetic hegoaldera baldin badago, «A»-ren ipharraldean dago «B».

Methodo hori erabili ahal içaiteco, egüerdian Eguzquia ikusteco auquera içan behar da, baina, nolanahi ere, latitudearen osso neurqueta cehatzac eguin ahal içan dira borz mendetan cehar gutienez. Berçalde, anceco methodo batequin calculatzea osso erraça den arren, XVIII. mende amaiera arte itcharon behar içan çuen guiçonac (doitassun handico escu chronometroac asmatu ciren arte, hain çucen) longuitudea cehaztu ahal içaiteco.

Lurrac 24 orduz behin bira bat eguiten du mendebaletic ekialdera bere ardatzaren inguruan, horra methodo horren oinharria.

Horrembercez, longuitude jaquin batean egüerdia baldin bada, handic 90° mendebalera goiceco seiac (6 a.m.) içan behar dute, 90° ekialdera arratsaldeco seiac (6 p.m.), eta Lurraren aurkaco punctuan gauerdia; aurkaco punctu hori, berçalde, 180° ekialdera eta 180° mendebalera egonen da oinharri hartu den longuitude horretatic.

Orain arte errandacotic bi ondorio nagussi atheratzen dira. Bata, 180°-co longuitudeac 12 orduco aldea erran nahi duela eta, horrembercez, ordu batec 180/12-co longuitude aldea adiarazten duela, 15°-coa hain çucen. Beraz, 4 minutuco aldea gradu batecolonguitude aldea da. Berçalde, azquen neurquetan hartutaco ordua ekialderanz doanez, leku jaquin batean eta egun jaquin batean egüerdia bada –orciral egüerdia, erraite bateraco–, handic 180° longuitude ekialdera orciralaren eta larumbataren arteco gauerdia içan beharco luque. Raçoin horrexegatic, 180° longuitude mendebalera orcegunaren eta orciralaren arteco gauerdia içan beharco luque, nahiz eta lehen aiphatutaco punctu berbera içan hori. Horrembercez, meridiano honetan dagoen edocein punctuc bi ordu desberdin içanen lituzque 24 orduco aldearequin. Araço hori gainditzeco, longuitude meridiano bat auqueratu behar da asteco egun bat hurrengotic berheici ahal içaiteco eta meridianoaren mendebalera asteartea bada, erraite bateraco, meridianoaren ekialdera asteazquena içan dadin.

Egunaren hassiera eta amaiera adiarazten duen lerroari egun aldaquetaren nationearteco lerroa erraiten çaio, eta, guti gorabehera, 180°-co meridianoari dagoquio. Guti gorabehera erraiten dugu, aldaqueta chiqui batzuc eguin behar içan direlaco çathiqueta politicoric guertha ez dadin, Alaskaco Aleutiar uharteetan edo Zeelanda Berrico uharteetan, adibidez. Egun aldaquetaren nationearteco lerroa ikusteco berce modu bat gune desberdinetaco ordu taulen araçoa contuan harcea da. Leku bakoitzean, leku hori ceharcatzen duen longuitude meridiano bakarrean oinharrituz eguinen balira dembora neurquetac, nahasqueta içugarria sorthuco liçateque, ekialdera edo mendebalera muguitzen joan ahala erlojuco ordua aldatu eguin beharco bailiçateque. Horregatic, mende hassieran, leku desberdinetaco orduteguiac typificatzea erabaqui eta hitzartu cen. Honela, ordu taula bakoitzac 15° ditu, guti gorabehera, eta meridiano central batetic calculatzen da gune ossoraco ordua.

Ekialdetic mendebalera doan bidaiari batec ordubethe atzeratu beharco luque erlojua ordu gune desberdin batean sarcen den bakoitzean.

Munduari bira ossoa eman eta abiapunctura itzulico baliz, 24 ordu gune ceharcatuco lituzque eta, beraz, erlojua 24 ordu atzeratu behar içanen luque.

Munduco ordu guneei buruzco gorabehera horiec bitchiac eta practicoac dira aldi berean, baina horrez gainera, hauxe da azpimarratu beharreco gauçaric garrancitsuena: longuitudea orduen aldean oinharrituz calcula daitequeela. Calculu hori honela eguiten da: leku batean Eguzquia ceruco puncturic altuenean dagoenean, leku horretan egüerdia da. Greenwicheco meridianoco ordua jaquinez guero, nahicoa içanen liçateque leku horretaco egüerdiaren eta Greenwicheco orduaren arteco aldea cembatecoa den beguiratzea. Hamaborz graduc ordubethe adiarazten dutenez, aiphatu dugun alde horrec emanen lerauquegu longuitudea. Erran beharra dago baita ere, leku horretaco ordua Greenwichecoa baino gueroagocoa baldin bada, Greenwichetic ekialdera dagoela eta lehenagocoa baldin bada, mendebalera dagoela.

Azquenic, aiphatu beharra dago meridiano eta parallelo horiec osso içaera theoricoa eta guztiz irudizcoa dutela, eta mappetan baicic ecin ikus daitezqueela, ez içadian bertan.

Muga politico asco meridiano eta paralleloetan cehar eçarri dira, Africaco cembait herrialderen arteco mugac, erraite bateraco (Libya eta Egyptoren artecoac, Mali eta Mauritaniaren artecoac) edo Iphar Ameriquetaco cembait staturenac, adibidez (Utah eta Nevadaren artecoac).

Ikus, gainera

• GPS
• Lagunça:Coordenatuen erabilpena

Campo estecac

• Datuac: Q22664
• Multimedia: Geographic coordinate system