Joan Perez Laçarraga

Joan Perez Laçarraga , Joan Perez Laçarragaco edo, laburtuta, Laçarraga —goiticenez Poeta — ( Larrea , Araba , 1547 edo 1548 - 1605eco aphirilaren 12a ), euscal idazlea içan cen. Halaber, Larrea herrico Laçarraga dorreco jauna içan cen.

Joan Perez Laçarraga
Irudi guehiago
Vicitza
Jaiotza	Larrea , 1548
Herrialdea	Araba
Heriotza	Larrea ,  1605eco aphirilaren 12a (56/57 urthe)
Hezcunça
Heciqueta	Sancti Spiritus Universitatea
Hizcunçac	euscara gaztelania
Jarduerac
Jarduerac	poeta eta idazlea
Icengoitia(c)	Laçarraga

Laçarragaren escuizcribuaren 18. orriaren atzealdea. Ezquerreco ilaran, çazpigarren lerroan behecaldetic hassita, eusquel erriau aguer da.

Laçarraga dorreco jauna içan cen Joan Perez Laçarraga.

Joan Perez Laçarragaren omenez Euscalçaindiac eçarritaco orhoitharria, Laçarraga dorreco bidean.

Vicitza

Laçarragatarren leinucoa cen Joan, hots, arabar noblecia chiquic familia eçagun batecoa. Guebaratarren itzalean garatu cen familia, eta, Oñatico jathorrizc oinetchetic abiatuta, erroac ondo fincatuac cituen Arabaco ekialdeco lautadan 1439az guerozti .

Gurhassoac, Pedro Perez Laçarragaco eta Elena Saez Erdoña, 1546co urriaren 7an ezcondu ciren, eta aitaren bigarren ezconçaco borz seme-alabetatic lehenengoa Joan içan cen. Guervasio di Cesare ikerçaileac bildu dituen datuen arauera, 1547aren bucaeran edo 1548aren hassiera jaio bide cen, ciur asqui Erdoñan . Lehen haurçaroa Ocetan egui çuen, eta gurhassoac 1562 inguruan aldatu ciren Erdoñara. 1567an Madrilen cela dirudi.

Catalina Gonçalez de Langaricarequin ezcondu cen, 1575ean , Arriolan . Catalinaren iceba Ana Gonçalez de Langarica, hain çucen, idazlearen icen bereco ossabarequin ezcondua cen, baina seme-alabaric gabe, eta, dirudienez, haien ondoretzari bidea emaiteco atondu cen loben arteco ezconça. Ciur asqui, orduan hartu çuen idazleac Larreco dorrearen ondoretza, eta 1576an aldatu cen hara.

Bi seme-alaba içan cituzten, Agustin eta Maria; semea Larreco Laçarraga dorreco hurrengo jauna içan cen, eta alaba Juan Belasco Galarretarequin ezcondu cen.

Joan Perez Laçarragac cargu publicoac içan cituen escualdean: Erdoñaco eliçaco maiordomo (1572), Barrundiaco Ermandadeco alcate eta Barrundiaco procuradore Arabaco Batzar Nagussietan (1581-1584). Era berean, Arabaco Batzar Nagussietaco acta batean (1583-11-19co acta) aiphatzen da hain çucen Valladolida joana dela «a sus negocios» (bere cereguinetara) eta, han dela aprovechatuz, provinciaren icenean içapide batzuc eguiteco escatzen çaio.

1605eco aphirilare 11n eman çuen testamentua (berriqui Guervasio di Cesarec arguitaratua), gaixoric cela, eta biharamunean hil cen (segur asqui, Larreco dorrean bertan, han vici baitzen).

Idazlanac

Idazletzat, euscal litteraturan , Phizcunde garaico eguileric bakarrenetacoa dugu, Bernart Etcheparerequin batera. Bi idazlan eçagutzen dira Joan Perez Laçarragac idatziac: Laçarragatarren leinuaren chronica genealogico bat ( gaztelaniaz idatzia) eta Laçarragaren escuizcribua deith ohi den litteratura lanen bilduma bat (lan horietatic guehienac euscaraz idatziac dira, baina badira gaztelaniazcoac ere). Horiez gain, hirurgarren lan bat ere aiphatu içan da, Arabaren historiaz gaztelaniaz idatzia, baina ez dago horren inguruco datu ciurric, eta, edonola ere, ez da escuizcribuaren aleric eçagutzen; baliteque chronica genealogicoa bera aiphatzeco berce modu bat içaitea.

Laçarragaren escuizcribua

Articulu nagussia: « Laçarragaren escuizcribua »

XVI. mendetic iritsi çaizquigun euscarazco textu bakarretacoa dugu, eta Hego Euscal Herrico çaharrena. Aurkicunça osso garrancitsua da euscal hizcunçalaritzaren aldetic. Içan ere, Arabaco euscalquia eta mendebaleco euscararen historia arguitzeco tresna ecin hobea da, nehoiz documentatu gabeco adizqui eta hitzac baitakarça Halaber, Euscal Herria ( eusquel erria ) icena dakarren lehen idazquia dugu Laçarragarena; hirur aldiz agueri da escuizcribu ossoan.

Laçarragac 1567tic 1602ra bitartean idatzitaco lanac bilcen dituen documentua da, arçain novella batec ( Silbero, Silbia, Doristeo ta Sirena ) eta poema nahiz canten bilduma batec ossatua. Guztira 51 orri dira escuizcribuan (111.000 charactere inguru, 52 orrialde standarden parecoa-edo), guehienac euscaraz idatziac (% 88 inguru), eta gaineracoac gaztelaniaz idatziac; baina pleguac ez daude ossoric, eta gutienez berce hamasei orri galdu dira eçagutzen dugun çathian, guehi aurretic içan citezqueenac, elheberria in media res hasten baita.

Arguitaratu denaren arauera, Borja Aguinagaldec aurkitu çuen, Madrilgo çaharqu -salerosle batenean; Guipuzcoaco Foru Aldundiac eross çuen, eta 2004co otsailaren 18an aurkeztu çuen gendaurrean. Guipuzcoaco eracunde horrec Arabaco Foru Aldundiarequin duen hitzarmen bati esquer, escuizcribua Gasteizco BiBat Museoan dago orain.

Escuizcribuaren aurkezpena guerthaquiçun mediatico garrancitsua içan cen, erabat berria euscal philologiaren historian: hedabide guztietara iritsi cen aurkicunçaren oiharçuna, eta berehalacoan içan cen denec ikusteco moduan, prensaurrecoaren egun berean CD-ROM batean, eta handic egun gutira, Interneten. Adituen lehembicico chosten technicoac ere handic bi egunera ceuden Interneten: Borja Aguinagalde historialariaren estreinaco paleographia- eta datatze-azterqueta (1564tic 1567raco tartean Joan Perez Laçarragacoc idatzia dela proposatzen çuen) eta Joseba Lacarra philologoare atharico philologia azterqueta (XVII. mendea baino lehenagoco euscal textu alchorraren traditionean escuizcribuac hizcunçaren, dialectologiaren eta litteraturaren azterquetetaraco duen garrancia nabarmendu çuen).

Bibliographia

• Guidor Bilbao eta berce ( Monumenta Linguae Vasconum ikerquet taldea), Laçarraga escuizcribua: editionea eta azterqueta (1.0.1) , Gasteiz: Euscal Herrico Universitatea. Interneten escuragarri: http://www.laçarraga.com . 2010-09-17an escuratua. Articulu honetaraco, haimbat çathi copiatu dira arguitalpen horretatic, Creative Commons by-SA 3.0 licenciarequin arguitaratu baitute.
• Garcia, Pruden : Laçarraga: Ernacimendua euscaraz . Pamiela, 2005.
• Di Cesare, Guervasio: «El último legado de Juan Pérez de Laçarraga: su testamento» , Sancho el Sabio , 31, 2009, 299-326.
• Salaberri Muñoa, Patchi : Laçarragaren arçain-novella iracurcen . - Egan , 2004-3/4, 39-66.

Ikus, gainera

• Arabaco idazleac .
• Joan Amenduce .
• Sancho Elso .

Campo estecac

Wikiteca n badira textuac, gai hau dutenac: Laçarragaren escuizcribua

• Joan Perez Laçarraga , Litteraturare Çubiteguian.
• Laçarragaren lanac , Classicoe Gordailuan.
• Laçarraga Escuizcribua: editionea eta azterqueta . Monumenta Linguae Vasconum EHUco ikerlari taldea.

• Datuac: Q6205370
• Multimedia: Joan Perez de Laçarraga
• Jathorrizc textuac: Eguilea:Joan Perez Laçarraga