Iruñeco Resuma
Iruñeco Resuma , orobat Iruñea-Naiaraco Resuma icenaz eçaguna, [1] romatarren garaian Mendebaldeco Pyreneoetaco civites nagussi içana cen Pompaelo inguruan Goi Erdi Aroan sorthutac aguinte systema içan cen, guero X. mendean Naffarroaco Resuma eratuco çuena. 824 . urthean sorthu çuten Banu Qasi tuterarren eta Iruñeco diocesiren lagunçari esquer, [2] Enneco Arista lehenengo reguea içanic.
Iruñeco Resuma | |||||
---|---|---|---|---|---|
824 – 1158 | |||||
Reguea | |||||
|
|||||
![]() |
|||||
Geographia | |||||
Hiriburua | Iruñea | ||||
Cultura | |||||
Hizcunça(c) | Euscara , latin eta naffar-aragoiera | ||||
Historia | |||||
Sorrera | 824 | ||||
Desaguerpena | 1158 | ||||
|
Roguer Collins historialariac derauco/dio, aguiri garaiquideac urriac içanic, regueen icenac eta copurua cein bere lurraldeetaco eremua eta indarra cehaztea çaila dela.
Historia Aldatu
Iruñeco Resuma vascoien lurraldeetan sorthu cen, romatarren aurreco tribua. Mendebaldeco Pyreneoac lurralde strategicoa cen, Pyreneoac igarotzeco thoqui aproposa baitzen, Ekialdeco Pyreneoequin batera.
Carolinguiar imperioac behin baino guehiagotan eracutsi çuen lurraldeaz jabetzeco nahia, baina ez dago batere argui eraguina cembaterainocoa içan cen, Iruñean ere ez, garaico hiri handiena cena. Eçaguna da 778co abuztuaren 15ean guerthatutaca , Carlomagnoc Iruñeco harresiac eraitsi ondoren, euscal tribuec armadaren atzealdea ezdeustu çuten Orreagaco guduan .
806 eta 812 urtheeta , badirudi Iruñea francoen mempean cegoela, eta Hispaniaco marca ossatze çuten contherrietaco bat cela. Hala ere, emperadore francoec ecin çuten imperioz haraindico lurraldeac behar beçala çaindu, etchean çuten araçoac cirela-eta. Horrela, aphurca-aphurca escualdea imperioaren eraguinetic atheratzen joan cen eta bertaco dynastia indarcen. 824 . urthean, Enneco Arista buruçagui bertaco regue icendatua içan cen, Iruñeco regue-reguinen aitzindari.
Oinordecoa Garcia Ennecoitz (851-882) içan çuen [3] . Honec Cordobaco emirerriac preso içan cituen urthe asco eta litequeena da Ximeno leinuco Garcia Ximenitz regueorde edo reguequidea içaitea. [4]
Alfonso III.a Asturiascoa eta Aragoi eta Pallars Jussàco condeec antholaturico 905eco statu colpearen ondorioz Orti I.a Garceitz (882-905), Arista leinuco azque reguea, thronuari uko eguitera behartu çuten, Anso I.a Garceitzen (905-925) alde. [5] Aritzatarra, monje bihurtuta, Leireco monasterioan hil cen. Anso, berriz, bere buruarençat "Iruñeco regue" titulua hartu çuen lehendabicicoa içan cen.
Ximeno leinuac erabat aldatu çuen resuma berrico alliançac, Banu Qasitarrac baztertuz eta inguruco resuma christauequin batera lan eguinez. Anso I.a Garceitzec , Ordoño II.a Leongoaren lagunçaz Naiara conquistat , [6] eta 924an haren seme Garcia Sanchitzec (925 - 970) lurralde berriac gendeztatu cituen, han ceuden monasterioei esquer. Honec Andregoto Galindez Aragoico condesa ezcondu çuenez, bere semeac contherria ere içanen çuen. [7]
Hala ere, bere positionea ez cen guztiz segurua eta Anso «Abarca» (970 - 994) eta bere oinordecoa cen Garcia III.a Sanchitz Ikaratia Almançorrec garhaitua içan ciren, [8] eta Cordobaco Califa-herriari cergac ordaindu behar çuten.
Anso III.a Garceitz Nagussia (1004-1035) Euscal Herri osso batu çuen lehena içan cen, arabiar chroniste "Euscaldunen Jauna", "Rex Íberícus" eta "Rex Navarrae Híspaníarum" deithua. [10] Euscal Herriarena ez ecic, inguruco lurraldeetaco jauna ere bacen, eta bere Resuma Astorgatic Ribagotzaraino iristen cen. [11] 1023 . urthean Anso III.a Nagussiac Laphurdico bizconderria sorthu çuen bere lehengusu Lupo Ansorençat eta berau Baionan fincatu cen. Çuberoa , Guilen I.a Indarsua bizcondearen escu utzi çuen eta Baigorrico bizconderria sorthu çuen ( 1033 ); ekinça horiec, systema feudalaren barnean cocatu behar badira ere, euscal batassuneraco ondorio erabaquigarriac ekarrico cituzten. 1032an Anso Guilen Gasconiacoa hil cenean, saiatu çuen Garonaraino heldu baina ecin [12] . Hala ere, Iphar Euscal Herrico lurraldeetaco status juridicoa ez da ondo eçaguna gaur egun eta badaude historialari batzuc theoriaren aurka daudenac [13] [14] .
1035ean hil cenean [15] , euscal foru çucembidean ohiturazcoa leguez, resuma banatu çuen:
- Garcia IV.a Sanchitz oinordecoac troncaleco ondassuna , hau da, arbassoetatic jassotacoa, jaraunsi çuen, hau da Iruñeco Resuma. Gainera, Aragoi eta Gaztelan lurralde batzuc ere jasso cituen;
- Fernandoc Gaztelaco contherria jaraunsi çuen;
- Ramiroc Aragoico contherria eta Naffarroan jaurerri batzuc hartu cituen [16] ; eta,
- Gonçalo Sobrarbe eta Ribagorçaco conde bihurtu cen.
Laster hassi ciren tirabirac anaien artean eta Garcia Sanchitz "Naiaracoa" (1035-1054) Atapuercaco guduan Fernando anaiac hilda içan cen [17] .
Oinordecoa Anso «Noblea» (1054 - 1076) içan çuen. Aitac jassandaco araço berac içan cituen Ansoc. 1067an Anso II.a Gaztelacoaren politica hedagarriac Hirur Ansoen Guda ceritzona eraguin çuen [18] . Gudan, Anso II.a Gaztelacoac eta Anso Aragoico condeac naffarr mendean hartu çuten.
1076co ekainaren 4an , Funeseco Peñalen auçoan ehiçaldian cegoela, bere anaien azpijocoen ondorioz Erramun anaiac amildeguitic bota/vota çuen reguea. Bere hilquetaren ondorioz, Alfonso VI.a Gaztelacoac Rioxa occupat çuen eta Anso Ramiritz Aragoico condea Iruñea eta Naiaraco regue (1076-1094) bihurtu cen [19] . Horrela XII. mendeco antholaquea politicoa eta hirur belhaunaldiz Iruñeco Resuma Aragoico Resumarequin bat eguin çuen.
Hurrengoa Petri I.a Naffarroacoa (1094 - 1104) içan cen. Aragoi aldean bere lurraldeac çabaldu cituen Huesca , Barbastro eta Sariñena conquistatu [20] .
Aragoiequin batera çuen azquen reguea Alfonso Borrocalaria (1104 – 1134). Hau borrocalari sutsua omen cen bere lurraldeac bikoiztu eguin cituelaco, batez ere 1118an Zaragoza conquistat çuelaco [21] . Bere campainetan Cordoba , Granada edo Valenciaco athea jo cituen [20] . Urraca Gaztelacoa emacumea çuenez, Gaztela eta Leongo resumetan regueordea ere içan cen. Hala ere, hil cenean, eta polemica sorthuz, ordena militarrei utzi cerauen/cien bere resuma. Nobleciac onhartu ez eta naffarrec Garcia Ramiritz «Berreçarlea» (1134-1150) auqueratu çuten regue [22] .
Honec ez cen Aulki Sanctuaren gustucoa eta reguea deitzeco Dux Pampilonensium edo Dux Navarrorum erranmoldec erabili cituen. Gainera Alfonso VII.a Gaztelacoa emperadoreac basailutzat hartu cituen bai Garcia bai Anso «Jaquituna» (1150 - 1194) bere semea [23] . 1157an emperadorea hil eta Ansoc bere mempecotza berritu çuen Anso III.a Gaztelacoarequin urth hartaco açaroaren 11n . Baina, Anso III.a ez çuen luçaroan iraun 1158an hil baitzen, thronua hirur urtheco Alfonso VIII.aren escuetan utzita. Regue umearen tutoretza lorceco borrocac Gaztelaco Resuma ecegoncortu eta ahuldu çuen eta Anso «Jaquitunac» mempecotzatic atheratzea lorthu çuen [24] . Gaztelaren aurkaco campaina hassi baino lehen, aldaqueta nabarmena içan cen: Ansoc Pampilonensium Rex titulua erabilceari utzi eta Rex Navarre titulua aldarricatu çuen. Horrela Naffarroaco Resuma sorth cen.
Referenciac Aldatu
- ↑ Annales Regni Francorum navarri eta pampiloneneses berhecite dute (Collins 1985:166)
- ↑ (Gaztelaniaz) Roguer Collins , Los vascos , Allianç Editorial, 1985. ISBN 84-206-2592-2 .166. orr.
- ↑ Barrau-Dihigo, Lucien. "Les origines du royaume de Navarre d'apres une théorie récente" . Revue Hispanique . 7: 141-222. orr. (1900)
- ↑ Lacarra de Miguel, José María. "Textos navarros del Códice de Roda" . Studios de Edad Media de la Corona de Aragon . 1:194-283 (1945).
- ↑ Pérez de Urbel, Justo. Lo viejo y lo nuevo sobre el origuen del Reino de Pamplona . Al-Andalus. ( 1954 )
- ↑ Rodrígüez Fernández, Justiniano ( 1997 ): Reyes de León (I). García I, Ordoño II, Fruela II y Alfonso IV Burgos : La Olmeda. ISBN 84-920046-8-1
- ↑ www.covadonga.narod.ru: Наварра
- ↑ Pérez de Urbel, Justo. "Los Primeros Siglos de la Reconquista, (Años 711-1038)", España Christiana: Comienço de la Reconquista (711-1038) aldizcarian. Madril : Espasa Calpe, 1964 .
- ↑ Auñamendi: Encyclopedia general Illustrada del País Vasco eta Urçainqui, Tomás eta Olhaiçola, J.M. (1997): La Navarra Marítima . Iruñea: Pamiela. ISBN: 84-7681-284-1. online ikusteco: Anso Garces III.a Nagussia . Auñamendi Eusco Encyclopedia. Bernardo Estornés Lasa funsa.
- ↑ P. German de Iruña, "Discutibles interpretationes de la moneda de Sancho el Mayor" [ Bethico hautsitaco esteca ]
-
↑
Armando Besga Marroquín.
Sancho III el Mayor. Un rey pamplonés e hispano.
Deustuco Universitatea
Aiphua: «Por el Norte, la frontera del reino pamplonés está clara, los Pirineos (caso de haberse extendido la autoridad de los reyes navarros hasta el Baztán, lo ke es lo más probable, pero ke no se puede accreditar hasta el 1066), y no se modificó. No es cierto, pese a todas las veces ke se ha dicho, ke Sancho III lograra el dominio de Gascuña (la única Vasconia de entonces, es decir, el territorio entre los Pirineos y el Garona, en el ke la población ke podemos considerar vasca por su lengua sólo era una minoría). El rey navarro únicamente pretendió succeder en 1032 al duque de Gascuña Sancho Güillermo, muerto sin descendencia, lo ke bastó para ke en algunos documentos se le cite reinando en Gascuña. Pero la verdad es ke la herencia recayó en Eudes.» . - ↑ Auñamendi ( ISBN 84-7025-147-3 )
- ↑ Gonçalo Martínez Diez . (2007). "Sancho III el Mayor Rey de Pamplona, Rex Ibericus". Madril : Martial Pons, 114 or. ISBN 978-84-96467-47-7 . .
-
↑
Lacarra de Miguel, José María
. (1972).
Historia política del reino de Navarra.
Iruñea
:
Naffarroaco Aurrezqui Kutcha
, 202 or.
Aiphua: «Pero debo confessar ke para esta teoría tan bien forgiada, no encuentro ninguna base documental. Si bien los nombres de los primeros vizcondes de Labourd pueden ser tenidos por navarros, no está comprobado su entronque con ninguna familia conocida de "seniores" navarros; ni en los documentos de Pamplona se cita nunca el vizcondado de Labourd o de Bayona, ni en los documenaos de estas tierras se hace ninguna alusión a las "tenencias" o gobiernos ke pudieran tener sus vizcondes en el reino de Pamplona. En resumen, ni hay pruebas de ke Sancho el Mayor apoyara militarmente al duque de Gascuña contra el conde de Tolosa, ni ke luego le despojara del vizcondado de Labourd para entregárselo a su mayordomo, ni de ke en vida de Sancho Güillermo realizara el menor acto de hostilidad contra él ni se atribuyera autoridad alguna sobre el ducado de Gascuña. Las relationes entre ambos debieron ser de amistad, más estrecha ke con el conde de Barcelona, dados los antecedentes y los laços de parenthesco ke les unían.» . - ↑ Martín Duque, Ánguel J. ( 2007 ). "Sancho III el Mayor de Pamplona, el rey y su reino (1004–1035)" . Iruñea : Naffarroaco Governua . ISBN 978-84-235-2952-0
- ↑ Juanto Jiménez, Consuelo ( 2004 ). "Sancho III de Pamplona. Integración territorial de Aragón y Castilla en el Reino de Pamplona" . Iruñea : Naffarroaco Universitate Publicoa . ISBN 84-9769-082-6 .
- ↑ Martínez Diez, Gonçalo ( 2004 ). "El Condado de Castilla" . Valladolid : Gaztela-Leongo Junta. ISBN 84-8718-275-8
- ↑ Constable, Olivie Remie (arguitaratua). "Concerning Quing Sancho I of Aragon and His Deeds" . Lynn H. Nelson. "Medieval Iberia: Readings from Christian, Muslim, and Jewish Sources" . Pittsburg : University of Pennsylvania Press, 1997 . ISBN 0 812 215 699
- ↑ Ana Isabel Lapeña Paúl, "Sancho Ramírez, rey de Aragón (¿1064?–1094) y rey de Navarra (1076–1094)" , Xixon : Trea, 2004 . ISBN 84-9704-123-2
- ↑ a b Ubieto Arteta, Antonio, "Creación y desarrollo de la Corona de Aragón" , Zaragoza : Anubar, 1987 . ISBN 84-7013-227-X .
- ↑ Lacarra de Miguel, José María, "Alfonso el Batallador" , Zaragoza , Guara, 1978 . ISBN 84-85303-05-9 .
- ↑ Lourie, Elena. " "The Will of Alfonso I, 'El Batallador,' Quing of Aragon and Navarre: A Reassessment " Speculum , 50. Liburuquia, 4. zbc ( 1975eco urria), 635–651. orr.
- ↑ Grassotti, H. ( 1964 ) "Homenaje de García Ramírez a Alfonso VII." Vianaco Prince Eracundea. 94–95. orr.
- ↑ Angel J. Martín Duque "Sancho VI el Sabio y el Fuero de Vitoria" , (Vianaco Prince eracundea, 63. urthea, 227. zbc, 2002 )
Ikus, gainera Aldatu
Euscarazco Wikipedian
bada athari bat, gai hau duena:
Naffarroa |