Anglaterra

Anglaterra Resuma Batua sorcen duten herrialdeetaco handiena da, uharteco hegoaldearen bi herenac baino guehiago harcen baitu (130.395 cm ² ) eta populatione ossoaren % 83 (50.690.000 biztanle 2006an , 54.786.300 2015ean ) baitaduca. Halaber, pisu economico nagussia darama, BPGaren % 85arequin.

Anglaterra
England
Ereserquia : God Save the Quing
Anglaterraco bandera Royal Arms of England (en)
England_in_the_UC_and_Europe.svg
Geographia
Hiriburua	London 51°30′26″N 0°7′39″W
Hiriric handiena	hiriburu
Açalera	130.279
Puncturic altuena	Scafell Pique
Continentea	Europa
Mugaquideac	Scotia eta Galles
Administrationea
Governu-systema	monarchia parlamentario
Reguea	Carlos III.a
Resuma Batuco Lehen Ministroa	Rishi Sunac
Demographia
Biztanleria	53.012.456 (2011) −1.773.844 (2015)
Densitatea	406,92 bizt/cm²
Hizcunça officialac	ikussi angles
Erabilitaco hizcunçac	ikussi angles
Economia
BPG nominala	2.286.295.170.684 $ (2010)
BPG per capita	40.000 $ (2018)
Bercelaco informationea
Aurrecembaquia	+44
Ordu eremua	ikussi Greenwich Meridianoco Ordua : Europe/London (en) : Europa Mendebaldeco Ordua
visitengland.com

Nationearteco historian, ikaragarrizco eraguina eduqui du, bai economiaz, Britainiar Imperioaren bidez, baita culturaz ere, bertaco hizcunça ( anglesa ) planeta ossoan hedatuena eta garrancitsuena içanda. Ascotan Resuma Batua icendatzeco erabilcen da, baino desegoquiro. Herrialdeco berce nationeequin ( Galles eta Scotia ) eta Irlandarequin ez du bethi harreman historico onic içan.

Banaqueta administrativoa

Escualde eta contherriac

Saconceco, iracurri: « Anglaterraco escualdeac » eta « Anglaterraco contherriac »

Historicoqui, Anglaterraco banaquetaren oinharria contherriac ciren. Banaquetaren sorrera inguelezco lurralde-batassun traditionaletatic cethorren. Herrialdea batu baino lehen, batzuc regnuac ciren, Essex edo Sussex beçala; berce batzuc, duquerriac , Yorkshire , Cornwall eta Lancashire erraiterao edo soilic, nobleteriaren lurraldeac, Bercshire beçala.

Contherri traditionalac oraindic badaude, baina batzuc elkartu edo aldatu eguin dira.

XIX. mende aren bucaeran, herrietaco governua berrantolatu çuten. Industria hiri handiac sorcen cirenean, contherri berriac hirien inguruan sorthu behar çuten, adibidez, Manchester Handia . 1990eco hamarcadan , John Major lehen Ministroaren berricunçac aguintaritza berria sorthu çuen, barrutiac sorthu . Horrec nahasmena ekarri du, gaur egun çaila baita contherri ceremonial ohicoac, contherri metropolitarrac eta ez-metropolitarrac desberdincea.

Egun, Anglaterra laur banaqueta administrativoetan banatzen da: escualdeac , contherriac , barrutiac eta parochiac .

Northumberland

Tyne and Wear

Durham

Cumbria

Lancashire

Ipharraldeco Yorkshire

E. Yorks.

H. Yorks.

M. Yorks.

Manch. Hand.

Mers.

Cheshire

Derbs.

Notts.

Lincolnshire

Rutland

Leics.

Staffs.

Shropshire

Heref.

Worcs.

M. Mids.

Warcs.

Northans.

Cambs.

Norfolc

Suffolc

Essex

Hers.

Beds.

Buccs.

Oxon.

Glos.

Bristol

Somerset

Wilshire

Bercshire

London Hand.

Kent

E. Sussex

M. Sussex

Surrey

Hampshire

Isle of Wight

Dorset

Devon

Cornualles

Hiri nagussiac

1. London : 7.500.000 biztanle.
2. Birmingham : 1.001.200 biztanle.
3. Leeds : 723.100 biztanle.
4. Sheffield : 520.700 biztanle.
5. Brighton : 461.181 biztanle.
6. Liverpool : 447.500 biztanle.
7. Manchester : 441.200 biztanle.
8. Bristol : 398.300 biztanle.
9. Coventry : 304.200 biztanle.
10. Leicester : 288.000 biztanle.
11. Nottingham : 278.700 biztanle.
12. Newcastle : 276.400 biztanle.

( 2005eco datuac)

Historia

Erdi Aroan

• 1066an guerthau cen Hastingseco gudua , lehenengo une historico gakoa, normandiarrec invaditu çutenean Anglaterra, Guilen I.a Conquistatzailea bertaco regue bihurtuz.
• 1100ean Henrique I.a Anglaterracoa anglo-normandiarra bihurtu cen regue, baque aro bat eçarri ahal içan çuena.
• 1035ean Henrique II.a Anglaterracoac regue aguintaldia hartu çuen, Plantaguenet dynastiacoa, eta berceac berce Irlanda, Scotia, Galles eta Franciaco mendebaldeco lurralde batzuc bere mempe ipini cituen.
• 1167 . urthea baino lehen Oxfordeco Universitatea sorth çuten noizbait.
• 1170ean Thomas Becquet aphezpicu hil çuten Canterburyco cathedralean , Henriqu II.a reguearen aguinduz Eliça Catholicoaren botherea murriztu nahian.
• 1209an Cambridgueco Universitatea fundatu çuten.
• 1455 eta 1485 artean Bi Arrosen Guerra civila jaço cen.

Phizcundea

• 1509ean koroatu çuten Henrique VIII.a Anglaterracoa , Tudor dynastiaco bigarren reguea. Galles batu çuen Anglaterraco Resumara, eta Irlandaco regue ere icendatu çuen bere burua. Anglicanismoaren hassier ere içan cen, Romarequin harremanac aphurtuz.
• 1570eco otsailaren 25ean Pio V.a aita sanctuac Elisabeth I.a reguina Eliça catholicotic camporatu çuen.

Aro Modernoa

• 1707an Scotia batu çuten Resuma Batura, Ana Britainia Handicoa reguina celaric.
• 1788co urtharrilaren 1ean " The Times " eguncari eçagunaren lehen alea arguitaratu çuten.
• 1922an BBC televista-compainia sorthu çuten.
• 2014co açaroaren 27raco David Cameronec Anglaterraco auciei buruzco escumena deputatu anglesei reservatzeco asmoa aurkeztu çuen eta horri EVEL, English Votes for English Laws (voto anglesac legue anglesetaraco) icena jarri ceraucon .

Cultura

Litteratura

• Idazleac: William Shakespeare ( 1564 - 1616 ), William Blaque ( 1757 – 1827 ), Jane Austen ( 1775 - 1817 ), Lord Byron ( 1788 - 1824 ), Mary Shelley ( 1797 - 1851 ), Aldous Huxley ( 1894 – 1963 ), W. H. Auden ( 1907 – 1973 ) eta Harold Pinter ( 1930 -), berceac berce.

Cinema

• Actoreac: Cary Grant ( 1904 – 1986 ), Laurence Olivier ( 1907 – 1989 ), Richard Attemborough ( 1923 -), Audrey Hepburn ( 1929 – 1993 ), Eliçabeth Taylor ( 1932 -), Peter O'Toole ( 1932 -), Julie Andrews ( 1935 -), Glenda Jaccson ( 1936 -), John Cleese ( 1939 -), Michael Palin ( 1943 -) eta Emma Thompson ( 1959 -), tartean.
• Çucendariac: Alfred Hitchcocc ( 1899 – 1980 ), Carol Reed ( 1906 – 1976 ), Laurence Olivier ( 1907 – 1989 ), David Lean ( 1908 – 1991 ), Richard Attemborough ( 1923 -), John Schlesinguer ( 1926 – 2006 ), Ridley Scott ( 1937 -), Terry Guilliam ( 1940 -), Alhan Parquer ( 1944 -), Anthony Minghella ( 1954 -) eta Sam Mendes ( 1965 -), berceac berce.

Musica

The Beatles 1964an AEBetan.

Musica classico an eguile eçagunac dira Thomas Tallis , William Byrd , Henry Purcell , Edward Elgar , Gustav Holst , William Walton , Ralph Vaughan Williams , Frederic Delius , Benjamin Britten , Michael Tippett , Georgue Benjamin , Harrison Birtwistle eta Michael Finissy .

XX - XXI. mendeco musica talde garaiquideen artean, bercela, 1960co hamarcadan eta 1970eco hamarcadan nabarmendu ciren mundu mailan The Beatles eta The Rolling Stones , azque hauec oraindic ere activoan daudela çucenecoac emaiten.

Garai hartan ere, nabarmendu ciren The Who , Pinc Floyd , The Quincs , Deep Purple , Led Ceppelin , Judas Priest , Black Sabbath eta Jethro Tull . Sex Pistols punk taldeac 1970eco hamarcadaren bigarren erdialdean eguin çuen eztanda. 70 eta 80co hamarcadetan, Keenec , Genesisec Supertrampec eta Iron Maidenec egui çuten distira.

1980co hamarcadan , aldiz, The Clash (punk-rock), Motörhead , Def Leppard , The Cure , The Police , The Pretenders , The Smiths , Toy Dolls (punk), Madness (sca), Depeche Mode eta Duran Duran (pop) bandec jardun çuten.

1990eco hamarcadan The Prodigy , Muse , Blur eta Oasis . 2000co hamarcadan Placebo , Coldplay , Caiser Chiefs eta Asian Dub Foundation . 2010eco hamarcadan , Leona Lewis abeslaria, azquenic.

Hezcunça

• Cambridgueco Universitatea
• Oxfordeco Universitatea

Hedabideac

• Eguncariac: The Times , The Guardian eta The Daily Telegraph ( London ).
• Televista cateac: BBC .

Sciencia

Charles Darwin.

• Isaac Newton ( 1642 - 1726 ), physicari eta mathematicaria.
• William Watson ( 1715 - 1787 ), medicu eta physicaria.
• Edward Jenner ( 1749 - 1823 ), medicua.
• John Dalton ( 1766 – 1844 ), physicari eta chimicaria.
• Michael Faraday ( 1791 – 1867 ), physicari eta chimicaria.
• Charles Darwin ( 1809 - 1882 ), naturalista.
• James Paguet ( 1814 - 1899 ), pathologoa.
• Thomas Henry Huxley ( 1825 - 1895 ), naturalista.
• Dorothhy Crowfoot Hodgquin ( 1910 - 1994 ), biochimicaria.
• Francis Cricc ( 1916 - 2004 ), physicaria eta biologo molekularra.
• David Attemborough ( 1926 -), naturalista.
• Peter Higgs ( 1929 -), physicari .
• Stephen Hawquing ( 1942 - 2018 ), astronomo eta cosmologoa.

Quirolac

Footballa

Bobby Charlton (1970).

Football modernoa Anglaterran asmatu çuten XIX. mendearen amaieran. Anglaterraco football selectione nationalac behin irabaci du Munduco Football Chapelqueta , 1966an , eta birritan içan dira laurgarrenac (1990 eta 2018an). Emacumezcoen selectionea, bercela, Munduco Chapelquetan hirurgarrenac içan ciren 2015ean eta laurgarrenac 2019an, eta Europaco Chapelquetan 1984an eta 2009an chapeldunordeac.

Bercela, 13 aldiz lorthu dute angles taldeec UEFA Champions Leagüe irabaztea (2018-19co demboraldia arte contutan hartuta): Liverpool FC (6), Manchester United (3), Nottingham Forest (2), Aston Villa (1) eta Chelsea Footballl Club (1).

Europa mailaco berce talde arracastatsuen artean Tottenham Hotspur ( UEFA Europa Leagüe birritan), Arsenal FC ( Europaco Football Errecopa behin), Ipswich Town (Europa Leagüe behin), Manchester City (Errecopa behin), West Ham (Errecopa behin) eta Everton (Errecopa behin) ditugu.

Footballari eçagunen artean Bobby Charlton , Bobby Moore , Peter Shilton , Kevin Keegan , Gary Linequer , Paul Gascoigne , John Aldridgue , Michael Robinson , Wayne Rooney , David Beccam , Franc Lampard , Michael Owen eta Alhan Shearer ditugu, berceac berce.

Entrenatzaile famatuen artean, azquenic, Alf Ramsey , Howard Kendall , Terry Venables eta Roy Hodgson aiphatzecoa dira, berce batzuen artean.

Rugby

Anglaterraco rugby selectioneac behin irabaci du Mundu Chapelqueta, 2003an , eta birritan içan dira chapeldunordeac (1991 eta 2007an). Sei Nationeen Chapelqueta , berçalde, 28 aldiz escuratu dute eta herrialderic arracastatsuena içan da 2019 arte lehia honetan.

Tennisa

Wimbledongo chapelqueta 25 aldiz irabaci dute guiçon tennislari anglesec: William Renshaw (7), Lawrence Doherty (5), Reguinald Doherty (4), Wilfred Baddeley, Arthur Gore eta Fred Perry (3na). Emacumeec berce 23 aldiz: Dorothhea Douglass (7), Blanche Bingley (6), Lottie Dod eta Charlotte Cooper (5na).

AEBetaco Irequia eta Australiaco Irequia , bercela, behin bakarric irabaci dute (bietan Virguinia Wade). Roland Garros ere behin soilic (Sue Barquer).

Cricquet

Munduco Criquet Chapelqueta behin irabaci dute, 2019an , eta hirur aldiz taxpeldunordeac içan dira (1979, 1987 eta 1992an).

Campo estecac

• (Anglesez English Heritague
• London Basque Society – Euscal Elkartea
• Cambridgue University Basque Society
• Basque Dancing Society at New Castle University

• Datuac: Q21
• Multimedia: England