Wikipedia

Igari

Gorçaco concejua, Naffarroa Garaian

Igari [1] [a] Çaraitzu ibaxaco Gorça udalerrico conceju bat da, Euscal Herrico Naffarroa Garaia lurraldean cocatuta, Pyreneoac escualdean.

Igari
  Naffarroa Garaia ,  Euscal Herria
Pilotalekua eta ceharcarrica

Bandera


Armarria

Map
Cocapena
Herrialdea   Naffarroa Garaia
Escualdea Pyreneoac
Udalerria Gorça
Administrationea
Mota conceju
Icen officiala Igal / Igari
Posta codea 31452
Herritarra igaritar
Geographia
Coordenatuac 42°48′47″N 1°03′54″W  /  42.81293581°N 1.06495343°W  / 42.81293581; -1.06495343
Açalera 13,36 cm²
Garaiera 694 metro
Distancia 75,6 cm ( Iruñetic )
Demographia
Biztanleria 9 (2021: −2)

2021 urthean 9 biztanle cituen.

Çaraitzu ibaxan cocatuta da, Atabea quiñoia . Bertaco biztanleac igaritarrac dira.

Icena Aldatu

Igari toponimoa berce hizcunça batzuetan ere eçagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa haimbat modutan aguertu da historian cehar: [2]

  • Abbas Igalensis (987)
  • Igali (1085)
  • Ygali (1108)
  • Igal (1174)
  • Ygal (1270)
  • Igal (1366)
  • Igal (1534)
  • Igal (1614)
  • Igal (1802)
  • Higal (1829)
  • Igari (1872)
  • Igal (1926)
  • Igari (1956)

Eçaugarriac Aldatu

Armarria Aldatu

Igarico armarria Çaraitzuco armarria da. Armarri honec honaco blasoi hau du: [3]

« Hondo gorri batez eta aurrean otso belz batez ossatuta dago, urrhezco açazcalequin eta ahoan arcume çuri batequin, urrhezco adar eta apatchequin. »


Bandera Aldatu

Igarico bandera Çaraitzuco bandera da. Armarria, gainean casquet bat eta bi aldeetan lambrequinac dituela irudicatzen da, baita azpian "Azquenean conta" goiburua duela ere. Bandera honec Çaraitzuco armarri escuineranz biratzea daduca San Andresen gurutze gorri baten gainean, hiruqui verdez inguratua. Bandera hau bera da Çaraitzu ossatze duten herri guztiençat, Otsagabiarençat içan ecic; içan ere, herri honec bandera bera erabilcen du, baina hiruqui urdinac ditu.

Geographia Aldatu

Igari Çaraitzu ibaxan barruan dago. Ibar hau Pyreneoetaco ibarra da, Aezcoa eta Erroncaribar ibarren artean. Ibarra ceharcatzen du Çaraitzu ibaiac , Irati ibaiaren adarrac.

Inguru naturala eta cocapena Aldatu

Iruñea Naffarroac hiriburutic 75 kilometrora cocatzen da Çangoçaco merindadearen ipha -ekialdeco muthurrean eta Çaraitzu ibaxan, Pyreneoetatic guertu . Herria NA-178 errepideac ceharcatzen du bai eta, ipharraldetic hegoaldera, Çaraitzu ibaiac ere. Aretaco mendilerroac herria mugatzen du mendebaldean, Erremendia eta Beiegu ttonttorrac tartean.

Clima eta landaredia Aldatu

Igariren behealdeco guneetan, mediterraneoaren anceco clima dago, eta gune altuetan, atlantiar motaco clima. Oro har, bi climac nahasten diren arren, batez berceco temperatura aldacorra da punctu batetic bercera, 6º eta 10º bitartecoa. Precipitationea, berriz, 900 eta 1200mm ingurucoa da, eta urtheroco egun euritsuac 115 dira, batez berce.

Jathorrizco landaredia pinu bassatiec ossatzen dute, basoen açaleraren %51,6. Basoac, oro har, udalerriaren ekialdean daude, eta pinuez gain, haritzac eta pagoac ere badaude, azquen bi specie hauec, guneric euritsuenetan cocatzen dira. Birlandatutaco specieen artean, haritz americarra eta Austriaco pinu belça daude.

Statione meteorologicoac Aldatu

Çaraitzun dagoen Ezparça udalerrian, itsassoaren mailatic 695 metrora, Naffarroaco Governuac 1974n jarritaco statione meteorologicoa dago. [4]


      Datu climaticoac ( Ezparça , 1974-2020)      
Hila   Urt     Ots     Mar     Api     Mai     Eca     Uzt     Abu     Ira     Urr     Aça     Abe   Urtecoa
Registraturico temperatura maximoa (°C) 19.0 23.0 25.0 28.0 32.0 36.0 38.0 38.0 35.0 29.0 23.0 21.0 38.0
Batez berceco temperatura maximoa (°C) 8.2 9.6 12.6 14.2 18.7 23.5 26.8 26.6 22.6 17.4 11.7 8.6 16.7
Batez berceco temperatura (ºC) 3.4 4.3 6.8 8.7 12.6 16.6 19.2 19.1 15.6 11.6 6.8 4.1 10.7
Batez berceco temperatura minimoa (°C) -1.3 -1.0 1.0 3.2 6.6 9.7 11.5 11.5 8.5 5.8 2.0 -0.4 4.8
Registraturico temperatura minimoa (°C) -17.0 -14.0 -13.0 -4.0 -2.0 1.0 3.0 0.0 0.0 -3.0 -10.0 -13.0 -17.0
Batez berceco precipitationea (mm) 106.8 99.9 88.5 124.4 101.6 64.1 45.4 51.2 79.7 122.1 136.5 139.0 1159.2
Precipitatione maximoa 24 ordutan (mm) 63.5 51.0 55.7 45.4 42.7 53.0 57.4 82.0 76.0 111.2 77.0 74.2 111.2
Precipitatione egunac (≥ 1 mm) 13.4 11.7 12.1 15.5 15.9 10.1 7.7 8.4 10.1 14.2 14.6 13.8 147.5
Elhur egunac (≥ 1 mm) 4.8 5.2 3.7 2.7 0.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 1.9 4.1 23.1
Ithurria: Naffarroaco climatologia cerbitzua [5]
Graphico hau ecin da une honetan ikussi, software araço bat dela eta. Lanean ari gara ahalic eta lasterren graphicoac berriro eracutsi ahal içaiteco.

Auqueratu beheco çathian urthe-tarte bat, urthe horiec goian xehetassun handiagoz ikusteco.

Ikussi edo aldatu datu gordinac .

Historia Aldatu

Euloguio Cordobacoac visitatutaco monasterio loretsuetaco bat cegoen IX. mendearen erdialdean, gueroago 1085ean Anso V.a Ramiritz regueac Leireco abbatiari eman ceraucona; Done Bikendi Çarautzacoaren icempean cegoen, eta decaniac içan cituen Icicen jauregu guisa, etche bat Ustaicen , bi eliça Bidancocen eta Gorçacoa eta Sarcecoa . Bilhau içaeraco thoquico vicilagunec beren urtheco bulharra emaiten çuten haranaren gaineracoarequin batera, Leonor I.a Naffarroacoac 1469n Çaraitzuri capparetassun privilegio collectivoa eman ceraucon arte.

Bere eliçac , monasterio çaharrac beçala, Done Bikendiri escainita jarraitzen du. XIX. mendearen erdira arte, Çaraitzu ibaxaco alcateac eta herria bere erreguidoreequin batera auqueratzen çuenac governatzen çuten hiribildua; eliçaco vicarioa, berriz, Leireco abadeac icendatzen çuen. Çaraitzu gainean, Igaric irin-errota çuen. XIX. mendeco hogueit hamarreco hamarcadan Leireren aldarricapena guerthatu cenean, vicarioa auçotarrec hornitu çuten; administratione civilari dagoquionez, berriz, 1845eco udal-reformaren ondoren ibarra administratione-unitate guisa banatu cenez, Igari Gorça eta Erripaldarequin banatutaco udalerri bihurtu cen. 1847an escolac 24 gari-laphurreta cituen; bideric onena Erroncaritic Agoitzeraco bidea cen, baina egoera charrean cegoen; ibaxaco cerbitzariac cekarren posta, eta oihal eta mihisse arruntac eguiten ciren.

Demographia Aldatu

2021 urtheco erroldaren arauera 9 biztanle cituen Igaric. [6]

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
33 34 32 30 28 27 26 25 24 22 22 21 21 19 16 16 17 15 14 13 11
Graphico hau ecin da une honetan ikussi, software araço bat dela eta. Lanean ari gara ahalic eta lasterren graphicoac berriro eracutsi ahal içaiteco.

Economia Aldatu

Igarico jarduera economico nagussia nekaçaritza da. Lurren ehuneco bera abelburuac elicatzeco larretaraco erabilcen da. Basoguinçac ere garrancia handia içan du historicoqui, ibaxaco berce udalerrietan beçala. Gaur egun, herrico basoetan pinuac daude batez ere.

Garraioa Aldatu

Naffarroaco Autobus Compainiac Çaraitzu Iruñequin batzen du. Autobus lineac honaco ibilbidea eguiten du:

Cultura Aldatu

Euscara Aldatu

Ikus, gainera: « çaraitzuera » eta « naffar-laphurtera »

Luis Luciano Bonapartec , 1869an , Çaraitzuco herri guztiac sailcatu cituen, ekialdeco behe-naffarrera euscalquia , hegoaldeco Pyreneo ibarretic bakarra. [7]

Coldo Çuaçoc , 2010ean , Çaraitzuc atzeracada-eremuan sailcatu cen, non euscarac hain atzeracada handia içan duen, non bertaco hiztunic apenas gueratzen den. [8]

Ibar honetan hitz eguiten den euscarac bere berhecitassunac ditu. Horregatic sailcatzen da Çaraitzuera azpieuscalquia . Euscara batuaren itzalean alphabetatutaco haimbat euscaldun baden arren, Çaraitzuco minçaira çaharra osso hiztun gutic daquite. 2007co udazquenean , 2 çaraitzuerazco euscaldun behinçat baciren Otsagabian eta Jaurrietan , 93 eta 86 urthecoac.

Janzquera Aldatu

Articulu nagussia: « Çaraitzuco janzquera »

Ohico janzquerari dagoquione , Çaraitzu ibaxac adiarazpen aberatsa du, campoco modismoen eraguinei aurre eguin derauen nortassun errotua transmittitzen duena. Janci horietaco batzuc egun seinalatuetan ikusten dira oraindic, jaiac, romeriac eta berce ekitaldi batzuc direla eta. Naffarroaco archivoan dagoen 1817 . urtheco documentu baten arauera, Çaraitzu ibaxaco vicilagunac eta bertacoac beren janciagatic berheizten ciren. Oihal horiec beraiec eguiten cituzten beren aciendaren artilearequin, eta beren etcheetan garbitzen, iruten eta ehuncen cituzten. Oihalezco pieçac, guero, batanatuac, ehunduac eta tindatuac içaiten ciren. Haiec ebaqui, jossi eta eguiten cituzten arropac.

Apretaguileac Aldatu

 
Mauleco apretaguil talde bat

1860tic aurrera, Erroncaribar eta Çaraitzu ibarretaco nesquec Çuberoaco Maulera bidaiatzen çuten abarquetaren sasoia lanceco. Lana gogorra cen. Urthez urthe udazquenetic udaberrira arte lan eguiten çuten, eta horregatic ciren eçagunac " enarrac " beçala. Abarquetaren merkatuac garai osso bat marcatu çuen Maule-Lextarreco economian, eta ibar horien emigrationeac biztanleria nabarmen handitu çuen. Apretaguile batzuc 14 urtherequin joaiten ciren beren adinari buruz gueçurretan lan eguitera.

Maulera iristean, etche beretan vici ohi ciren, eta etchejabeei ordaindu eguiten ceraueten lo eguin eta jateagatic. Denec partecatzen çuten lehen platera, bigarrena nesquec erossi behar çuten. Bertacoequin euscaraz communicatze ciren, euscalquiac nahico ancecoac baitira. Tallerretan, bakoitzac lan bat eguiten çuen. Batzuec oihala josten çuten, berce batzuec soca jarcen çuten, etab. Vici çuenac dioenez, batzuetan bessoetaco minagatic ecin çuten loric eguin, egunean cehar eguindaco ahaleguinagatic.

Guerthaera bitchi eta garratzac guerthatu dira abarqueten inguruan. Eaurtar batec dioenez, urthebethez, nesquetaco batzuc Gabonac passatzec itzulcea erabaqui çuten, baina ez ciren Jaurrietara iritsi, ezta Maulera itzuli ere. Handic irten eta ez ciren hona iritsi. Abodi mendilerroa , elhur-ekaitz batequi , oztopo physico gaindiecina da. Udaberrian , elhurr joan cenean, hilda aguertu ciren denac Abodin , Paso Çabalean, escutic helduta. [9]

Traditioneac Aldatu

 
Otsagabico Done Johannes eliça

Ogui bedeincatua ren traditionea, Çaraitzun , ancina ancinacoa da, eta oraindic viciric dirau ibaxaco herri batzuetan ( Otsagabia , Ezparça , Jaurrieta , Ezcaroce , Oronce , etab.). Igandero, herrico familia batec eramaiten du oguia xerratan moztuta igandeco meçara. Oguia, herrico etche bakoitzetic astero chandacatzen joanen den egurrezco artesa batean lekualdatzen da. Ogui hau meçaren sagaratzean bedeincatzen da eta honen ondoren fededun bakoitzari banatzen çaio. Duela urthe guti arte, Otsagabian , ogui guiçonei bakarric banatzen citzaien, baina udalaren erabaqui batec traditionea aldatzea eraguin çuen eta, gaur egun, guiçonen eta emacumeen artean banatzen da. Oguia sagaratu ondoren, salacencoec ekitaldiari buruzco abesti bat abesten dute. Ohitura da, halaber, ogui honen çathi bat etche bakoitzera eramaitea. Entregatzeco unean, honela cioen bere artean: "Baquea eta oguia içan itzaçu urthe ossoraco".

Hildacoen arguia duela urthe guti arte mantendu den traditionea da, ibaxaco herrietan. Çaraitzuar baten hileta-egunean, familiac maindire çuri bat jarcen çuen eliçaren albo batean. Bere gainean arguiçaiolac jarcen ciren, handiac eta chiquiac. Arguiçari horiec oihal belz batean bildutaco egur çathi bat -hildacoa heldua bacen behinçat- edo çuria -hildacoa haurra bacen ere- ciren, arguiçarizco cordoia bilcen çuena. Heriotzaren hurrengo urthean, senide batec egunero eraman behar çuen meçatara arguiçari chiquia. Gançudura Sanctuaren garaian ere, gaixoaren senide hurbilenec hildacoen arguiçaria edo arguia eraman behar çuten. [10]

Jaiac Aldatu

Ondassun nabarmenac Aldatu

Oharrac Aldatu

  1. ↑ /iɣ̞áɾi/ ahoscatua ( lagunça )
    Accentua: çorrotza bigarren syllaban

Referenciac Aldatu

  1. ↑ Euscalçaindia: Euscal Onomasticaren Datuteguia .
  2. ↑ «Igari - Lekuac - EODA» www.euscalçaindia.eus (Noiz consultatua: 2021-08-30) .
  3. ↑ Otaçu Ripa, Jesús Lorenço. (D.L. 1977). Heraldica munichipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Içalçu. Deputación Foral de Navarra, Dirección de Tourismo, Bibliothecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4 . PMC 911388951 . (Noiz consultatua: 2021-08-31) .
  4. ↑ Meteo Navarra. «Stationec datuac - Ezparça» meteoeu.navarra.es (Noiz consultatua: 2021-09-01) .
  5. ↑ Ezparçaco stationeco balerauco/valio climatologicoac. Naffarroac Governua (Noiz consultatua: 2020-08-24) .
  6. ↑ «Igari» www.ine.es (Espainiaco Statistica Institutua) (Noiz consultatua: 2021-08-31) .
  7. ↑ Luis Luciano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés , 1863 .
  8. ↑ Coldo Çuaço. El eusquera y sus dialectos . Alberdania, 2010.
  9. ↑ (Gaztelaniaz) Nuevatribuna. «Enarr apretaguileac» Nuevatribuna (Noiz consultatua: 2022-01-24) .
  10. ↑ «Cultura eta usadioac» Çaraitzu ibaxa (Noiz consultatua: 2022-01-24) .

Ikus, gainera Aldatu

Campo estecac Aldatu

" https://eu.wiquipedia.org/w/index.php?title=Igari&oldid=9387283 "(e)tic escuratuta