Wikipedia

Hamarcada

10 urtheco demboraldia

Hamarcada (δεκάς (decas) ancinaco grecieratic erathorria: «hamarreco taldea») bat da jarraicaco hamar urtheco dembora bitarte bat. [1] Beraz, mende bat 10 hamarcadac ossatzen dute. Hamarraldiec hamar urtheco edocein aldi describa deçaquete, hala nola persona baten vicitzarena, edo urthe naturaleco talde cehatz bat.

Hamarcada
Azpiclasea mende
Neurcen du iraupena
Unitate standardetan 10 a

Hamarcada edo hamarraldi ? aldatu

Termino modernoa aldatu

Hamar urtheco dembora tarteac icendatzeco terminoa garai modernoetan hassi cen erabilcen. Euscal litteratura classicoa 2000. urthera bitarte bilcen duen EHUren Corpus Historicoac [2] 1957an emaiten du hamarraldi terminoaren lehen lekucoa, [3] eta gueroago, 1971n, hamarcada terminoaren lehen adibidea [4] . Bi aldaerac 1990eco hamarcadan hassi ciren orocorcen litteratura classicoan.

Lehenespenac aldatu

Euscalçaindiaren Hizteguiac ez du hobespen marcaric eçarcen hamarraldi [5] eta hamarcada [1] hitzetan, baina bigarrenari eransten derauco/dio definitionea landua («Hamar urtheco dembora-bitartea») eta lehenaren definitionetzat emaiten du hamarcada bera.

Euscalterm datu base terminologicoac decada terminoa emaiten du meteorologian , baina ez hamar urtheco dembora tarte bat definitzeco, baicic hamar eguneco tarte bat definitzeco: «Elkarren seguidaco hamar egunec ossatutaco tartea, elementu meteorologico bat edo guehiago azterceco batzuetan erabili ohi dena». [6] Içan ere, etymologiari beguiratut , decada latinezco decada , -æ hitzetic dathor, hau da, «hamarreco mulço bat». Latinetic dathorren francesez , adibidez, décade hitzac «hamar eguneco dembora tartea» erran nahi du, eta décennie erabilcen da cehazqui hamar urtheco dembora tartea adiarazteco. Aldiz, gaztelaniaz , decennio hitzac hamar urtheco dembora tarte bat adiarazten du, baina ez, halabeharrez, mende bakoitzaren hamarcadequin bat eguiten duena. [7]

Cehazqui hizteguia hamarraldi, hamarcada ―hurrenquer cehatz horretan― emaiten ditu gaztelaniazco década [8] eta decennio [9] hitzen valioquidetzat.

Erabilera aldatu

Hamar urtheco dembora bitartearen conceptua adiarazteco bi hitzetan, badirudi hamarcada nagussit dela, hamarraldia -ren aurretic. Içan ere, XXI. mendeco ereduzco prosaren corpusa bilcen duen EHUren Egungo Textuen Corpusac [10] 80.101 aguerraldi emaiten ditu hamarcada hitzaren sarreran [11] eta 3.356 aguerraldi, berriz, hamarraldi hitzaren sarreran. [12]

Berce horremberce, EHUren Ereduzco Prosa Dynamicoac [13] 2.610 aguerraldi emaiten ditu hamarcada hitzarençat [14] eta 106 aguerraldi hamarraldi hitzarençat [15]

Hamarcadac neurceco methodoac aldatu

Hamar urtheco edocein aldi içan daiteque hamarcada bat. Adibidez, «bere azquen hamarcadan, Moçartec harmonia chromaticoa aztertu çuen garai hartan osso ohicoa ez cen mailan» erranaldia Wolfgang Amadeus Moçarten vicitzaren azquen hamar urtheei buruzcoa da soilic, contuan hartu gabe cein urthe natural sarcen diren. Içan ere, persona baten vicitzaco lehen hamarcada jaiotegunean hasten da, eta 10. urthebethetzean amaitzen da. Vicitzaco bigarren hamarcada bere vicitzaco 11. urthearequin hasten da, eta 20. urthearen amaieran amaitzen da, 20. urthebethetzean ; eta horrela ethorquiçunean ere, hurrenez hurren, persona vici den artean.

0-9 hamarcada aldatu

Hamarcadac icendatzeco methodoric erabiliena da urtheac cembaqui partecatuen arauera mulçocatzea, 0z bucatzen den urthetic 9z amaitzen den urthera; 1960 tic 1969 ra bitarteco aldia 1960co hamarcada da, eta 1970 ethic 1979 ra bitarteco aldia, berriz, 1970eco hamarcada . Batzuetan, hamarrecoen çathia baino ez da aiphatzen ( 60co hamarcada edo 80co hamarcada ), baina formula hori nahasgarri içan daiteque, ez baitu cehazten cer mendetan ulercen den; içan ere, 20co hamarcada berdin uler daiteque 1920co hamarcada edo 2020co hamarcada .

Dena dela, hamarcadac taldecatzeco methodo hau ecin da applicatu C.o. 10. urthearen aurreco hamarcadan, ez baitzen 0. urtheric içan.

Hamarcada guisa hamar urtheco periodoei buruz hitz eguitea XIX. mendearen amaieran baino ez cen eguin. [16]

Berheciqui XX. mendean, cembait ecicen sorthu içan ciren, 0-9 bitarteco hamarcada bitarteco systeman oinharrituta, hamar urtheco dembora bitarte jaquin batzuc icendatzeco, batez ere anglesez, hala nola Swinguing Sixties ( 1960 ), edo Roaring Twenties ( 1920co Hamarcada Çorionsua ).

1-0 hamarcada aldatu

Ikuspegui bitchiago batec urtheac bilcen ditu Anno Domini eguteguiaren garaia hassi cenetic, hamarcadac definitzeco 1ez bucatzen den urthetic 0z amaitzen den urthera; horrela, lehen hamarcada 1-10 bitartecoa da, bigarrena 11-20 bitartecoa eta abar. Aiphatu ere lettraz aiphatu ohi dira, adibidez «XIII. mendearen bigarren hamarcada», «XVI. mendeco hirurgarren hamarcada» edo «XX. mendearen azquen hamarcada» ( sic ). [17] Hamarreco mulço hori ere explicituqui identifica daiteque; adibidez, «1961-1970»; [18] «2001-2010»; [19] «2021-2030». [20] Christo aurreco eguteguiare aroa C.a. 1. urthearequin batera amaitu cen eta C.o. eguteguiaren aroa hurrengo urthean hassi cen, C.o.1. urthean, aleguia, 0. urtheric ez baitzen içan.

Neurqueta methodoac, comparatuta
Urthea 1. 2. 3. ... 9. 10. 11. 12. ... 19. 20 ... 2000 2001 2002 ... 2009 2010: 2011 2012 ... 2019 2020 2021 2022 ... 2029 2030
0-9 hamarcada 0co hamarcada 10eco hamarcada ... 2000co hamarcada 2010eco hamarcada 2020co hamarcada ...
1-0 hamarcada I. mendeco 1. hamarcada I. mendeco 2. hamarcada ... XXI. mendeco 1. hamarcada XXI. mendeco 2. hamarcada XXI. mendeco 3. hamarcada

Bi methodoen erabilera publicoa aldatu

YouGov nationearteco inquesta etcheac galdequeta bat eguin cen 2019co abenduaren 2an, Statu Batuetaco 13.582 helduen artean. Cehazqui, galdetu ceraueten: «Noiz uste duçu hassi eta bucatuco dela dathorren hamarcada?». Emaitzen arauera, % 64c uste çuen «hurrengo hamarcada» 2020co urtharrilaren 1ean hassi eta 2029co abenduaren 31n bucatuco cela (0-9 methodoa); % 17c erançun çuen 2021eco urtharrilaren 1ean hassi eta 2030eco abenduaren 31n bucatuco cela (1-0 methodoa); eta % 19c erançun çuen ez cequitela. [21]

Cultura eta ospaquiçunac aldatu

Natione Batuen Eracundeac gai jaquin batzuc jarri ohi ditu erdigunean hamarcada bakoitzean, munduco herrialdeen politica publicoetan norabide berean eraguiteco helburuz. Adibidez, 2021-2030 hamarcadaraco hirur gai hauec aldarricatu ditu: Çaharce Ossassunsuare aldeco Natione Batuen Hamarcada, [22] Ecosystemac Lehengoratzeco Natione Batuen Hamarcada, [23] eta Garapen Irauncorreraco Sciencia Oceanicoaren Natione Batuen Hamarcada. [24]

Euscal culturan, hamarcadarequin lothu daitequeen hamarrecoa dago. Versotan , hamarreco handia edo hamarreco chiquia daude; mus carta jocoan , berriz, punctuac contatzeracoan, hamarrecoa erabilcen da. Harrigarria da, hala ere, versotan, batac cein berceac borz lerroco strophac dituela, ez hamarrecoac, naiz lehenac 10-8 syllaba içan, eta bigarrenac 7-6 syllaba [25] eta mus carta jocoan ere borz punctu lorceracoan contatzen dela hamarrecoa.  

Litteratura eta artea aldatu

Arteetan eta, berheciqui, litteraturan, ugari dira hamarcada jaqui bat hainçat harcen, aiphatzen edo aztercen duten obrac. Horien artean daude:

  • Decade Neil Young canadar musicariac 1977an arguitaratutaco bilduma baten icemburua da, hamar urthetaco ibilbidearen laburpen guisa.
  • Decade: Greatest Hits Duran Duran angles musica taldeac 1989an caleratutaco disco baten icemburua da.

Referenciac aldatu

  1. ↑ a b «Euscalçaindiaren Hizteguia > hamarcada» www.euscalçaindia.eus (Noiz consultatua: 2023-01-05) .
  2. ↑ «Corpus Historicoa (EHU) - Ithurburuac» www.ehu.eus (Noiz consultatua: 2023-01-05) .
  3. ↑ Ascoren artean. (1957). Euzco-Gogoa. .
  4. ↑ Maurice Dobb (Arancha Urrhetabizcaiaren itzulpena). (1971). Socialismoaren frogançac. Lur .
  5. ↑ «Euscalçaindiaren Hizteguia > hamarraldi» www.euscalçaindia.eus (Noiz consultatua: 2023-01-05) .
  6. ↑ «Euscalterm > década» www.euscadi.eus (Noiz consultatua: 2023-01-05) .
  7. ↑ (Gaztelaniaz) ASALE, RAE-; RAE. «decenni | Dictionario de la lengua española» «Dictionario de la lengua española» - Edición del Tricentenario (Noiz consultatua: 2023-01-06) .
  8. ↑ «Cehazqu (EHU) > década» www.ehu.eus (Noiz consultatua: 2023-01-05) .
  9. ↑ «Cehazqu (EHU) > decennio» www.ehu.eus (Noiz consultatua: 2023-01-06) .
  10. ↑ «Egungo Textuen Corpusa (EHU) - Ithurburuac» www.ehu.eus (Noiz consultatua: 2023-01-05) .
  11. ↑ «Egungo Textuen Corpusa (EHU) > hamarcada» www.ehu.eus (Noiz consultatua: 2023-01-05) .
  12. ↑ «Egungo Textuen Corpusa (EHU) > hamarraldi» www.ehu.eus (Noiz consultatua: 2023-01-05) .
  13. ↑ «Ereduzco Prosa Dynamicoa (EHU) - Açalpena» www.ehu.eus (Noiz consultatua: 2023-01-05) .
  14. ↑ «Ereduzco Prosa Dynamicoa (EHU) > hamarcada» www.ehu.eus (Noiz consultatua: 2023-01-05) .
  15. ↑ «Ereduzco Prosa Dynamicoa (EHU) > hamarraldi» www.ehu.eus (Noiz consultatua: 2023-01-05) .
  16. ↑ «Corpus Historicoa (EHU) > hamarcada» www.ehu.eus (Noiz consultatua: 2023-01-05) .
  17. ↑ (Anglesez «French harpsichord music in the first decade of the 18th century | Early Music | Oxford Academic» web.archive.org 2023-01-05 (Noiz consultatua: 2023-01-05) .
  18. ↑ (Anglesez «Consultans and Poets Laureate  |  Poet Laureate  |  Poetry & Litterature  |  Programms  |  Library of Congresss» web.archive.org 2022-12-22 (Noiz consultatua: 2023-01-05) .
  19. ↑ (Anglesez «Millestone in UN History 2001-2010 | United Nations» web.archive.org 2022-06-01 (Noiz consultatua: 2023-01-05) .
  20. ↑ (Anglesez «NASA - Solar Eclipses: 2021 - 2030» web.archive.org 2023-01-04 (Noiz consultatua: 2023-01-05) .
  21. ↑ (Anglesez «Daily Kestion | 02/12/2019 | YouGov» web.archive.org 2022-10-22 (Noiz consultatua: 2023-01-05) .
  22. ↑ (Anglesez UN Decade of Healthy Agueing. World Health Organiçation .
  23. ↑ (Francesez «FAO - Nouvelles: La nouvelle Décennie des Nations Unies pour la restauration des écosystèmes offre une opportunité sans précédent pour la création d'emplois, la sécurité alimentaire et la lutte contre le changuement climatique» web.archive.org 2022-12-22 (Noiz consultatua: 2023-01-06) .
  24. ↑ (Anglesez «Ocean Decade – The Science We Need For The Ocean We Want» web.archive.org 2022-12-29 (Noiz consultatua: 2023-01-06) .
  25. ↑ Hamarreco handia eta Hamarreco chiquia — Euscal cultur eracundea (eque.eus)

Ikus, gainera aldatu

Campo estecac aldatu


" https://eu.wiquipedia.org/w/index.php?title=Hamarcada&oldid=9194528 "(e)tic escuratuta