Euscalçaindia
Euscalçaindia euscara çaindu, aztertu, çabaldu, batu eta hobetzea helburu duen hizcunça academia officiala da, 1919an sorthu . Guehienez, 32 euscalçain ossoz ossatzen da (2007 arte, 24 euscalçain osso ciren) [1] eta, Euscalçain osso horiez gainera, baditu —copuru mugaric gabe— haimbat euscalçain urgazle eta euscalçain ohorezco ere. Euscalçaindiaren goiburua Ekin eta jarrai da.
Euscalçaindia | |
---|---|
![]() |
|
Ekin eta jarrai | |
Datuac | |
Icen officiala |
Euscalçaindia,
Real Academia de la Lengua Vasca
eta
Académie de la langüe basque
|
Mota |
hizcunz arauemailea
eta
Q6623894
![]() |
Herrialdea | Espainia eta Francia |
Aguintea | |
Lehendacaria | Andres Urrutia |
Egoitza nagussi | |
Delegationeac |
|
Historia | |
Sorrera | 1918 |
webgune officiala
![]() ![]() ![]() |
Euscalçaindia, çucembidez, Hego Euscal Herrico lau aldundiec sorth çuten, Eusco Ikascunçarequin batera. Egoitza Bilbaoco Çazpicaleetaco Plaça Barrian du, eta ordezcaritzac ditu Gasteicen , Donostian , Iruñean eta Baionan . Euscalçaindiaren finançaqueta ithurri nagussia diru lagunçac dira eta, egun, laur eracunde publico hauec ditu finançatzaile nagussi: Eusco Jaurlaritza , Arabaco Foru Aldundia , Bizcaico Foru Aldundia eta Guipuzcoaco Foru Aldundia .
Xedeac Aldatu
Euscalçaindiaren berariazco helburuac Arautegui academicoan açalduric eta mugaturic daude ( 1920 ). Hassieraco Arautegui hura behin eta berriz eguneratua içan da, eta ossatua ere bai, Barne Reguelen bidez; içan ere, garaian garaico hizcunçazco edo culturazco aldacuncec halaxe escatu dute une bakoitzean ( 1954 , 1972 , 1976 , 2005 , 2009 , 2011 ).
Hala ere, Euscalçaindiaren azquen xedeez ciharduten arautegui-articuluec berretsi baicic ez dituzte eguin hastapenean errandacoac, premiazco cehaztapen berriac guehituz (ikus, adibidez, 1976co 1. articulua). Horregatic, gogoratzecoa da Euscalçaindiaren lehenengo Arauteguian Eracundearen xedeac nola marraztu ciren (nahiz eta orduco hizquera asqui aldatua dugun gaur):
- Izqueraquetz eta guiçartequetz, eusquera ayolaz landu ta yagoten çain egoitea, Bazcun aunen elburua da: andic ere bere icena.
- Çaimbide bioi dagoquienez, Sail bitan ere berheizturic euscalçaiñac beren arloan diarduquete; euscal-ikerleen sailean, ta yagoleenean, lagun bakoitza bietan dagoquelaric.
-
- (Euscalçaindiaren sortharauac, 1920 )
Horrela, bada, Euscalçaindia hizcunçaren corpusaz arduratzen da, baina, halaber, baita berorren status socialaz ere. Hortaz, handic hona bi Sail içan ditu Euscalçaindiac (Iker eta Jagon Sailac) bere jardueraren baithan.
Historia Aldatu
Sorrera Aldatu
Eusco Ikascunçaren lehenengo bilçarrean, laur lurralde historicoetaco (Araba, Bizcaia, Naffarroa eta Guipuzcoa) aldundien babesean sorthu çuten, Oñatin , 1919an . Sorce-ekitaldian orduco Espainiaco regueac Alfonso XIII.ac honaco hau erran çuen:
« | Sagaratu çaitezque ikasqueta eta sustatu ahal den guztian Herriaren aurrerapen eta garapeneraco, ceuon hizcunça landu, millaca urtheco euscara beneragarria, guiçateriaren alchorraren bitchi preciatua, ceuon gurhassoengandic jasso duçuena eta ceuon semeei ossoric oinordetzan utzi behar deraueçuena. | » |
Irailaren 5ean icendatu ciren lehen laur euscalçainac: Resurrectionen Maria Azcue , Luis Eleiçalde , Julio Urquixo eta Arturo Campion . 1919co urth horretan bertan, hamabi euscalçain icendatzeco araudia onhartu cen, eta honaco quideac icendatu: Chomin Aguirre , Piarres Broussain , Jean-Blaise Adema , Erramun Inçagarai , Jose Aguerre , Juan Bautista Egusquitza , Raimundo Olhabide eta Pierre Lhande . Resurrectionen Maria Azcue içan cen lehenengo euscalçaimburua, eta hamabi içan ciren lehen euscalçain ossoac.
Eracundearen helburuac era honetan aguercen dira lehenengo Arauteguian: "1. Izqueraquetz eta guiçartequetz, eusquera ayolaz landu ta yagoten çain egoitea, Bazcun aunen elburua da: andic ere bere icena. 2. Çaimbide bioi dagoquienez, Sail bitan ere berheizturic euscalçaiñac beren arloan diarduquete; euscal-ikerleen sailean, ta yagoleenean, lagun bakoitza bietan dagoquelaric".
Eguitura Aldatu
Demboraren poderioz, copuru hori handitu eguin da eta, egun, 24 dira euscalçain ossoac. Euscalçain ossoez gain, urgazleac 150 inguru dira. Ohorezco euscalçainac: J. Alliers, J. Bilbao, J. Caro Baroja , Basarri , J. Etchaide , J. Garate, N. Holmer, J.M. Jimeno , B. Larracoetchea, G. Lopez de Guerreñu, A. Martinet, S. Onaindia, R. de Rijc, H. W. Terence, P. de Iriçar eta Y. Zytsar . Euscalçain ossoen copurua fincoa da, baina ohorezcoena eta urgazleena beharren araueracoa da. Euscalçain ossoec hitza eta votoa dute, baina gaineracoec hitza bakarric.
Euscalçaindia, hassieran, bi athaletan banatu cen: ikerqueta-athala, euscararen hizcunça araçoac bideratzeco, eta ariqueta lana burutuco çuen athala, hau da, guiçarteco arlo guztietara euscararen erabilera bulçatuco çuena. Hassieraco urtheetan, batzarrac gazteleraz eguiten ciren, eta euscara batuarena içan cen eracundeac compondu behar içan çuen araçoetaco bat.
Halaber, garai hartan, neologismoac nabarmen ugaldu ciren eta, berauec arautu eta onhartu beharra cegoenez, Euscalçaindiac lan horri ere ekin ceraucon. Elerti lehiaqueta antholatu cituen, euscara ikasteguietan iracats cedin saiatu cen, euscara neurceco azterquetac guerthatu eta burutu cituen, baita versolari chapelquetac antholatu ere. Euscalçaindiaren erabaquiac arguitaratzeco Eusquera aldizcaria sorth cen.
Guerraostea Aldatu
Espainiaco Guerra Civilac eta Mundu Guerrac eragui handia içan çuten, euscalçainac bi bandoetan berheiciric eta sacabanaturic guelditu baitziren. 1941eco aphirilean Resurrectionen Maria Azcuec adiaraci ceraucon Agustin Çarranci Euscalçaindia berriro abian jarrico cela, hilaren amaieran eguindaco batzar batean, Bizcaico Deputatione franquistare baimenarequin. 1947co açaroan Federico Krutwig euscalçain osso icendatu çuten, historiaco gazteena, 26 urtherequin. 1949co irailean signatutaco guthun batean aurkeztu çuen Krutwiguec Euscalçaindia berritzeco proposamena. [3] Ondorioz, 1949co açaroan guerra civilaren ostean lehen aldiz içan cen Iphar Euscal Herrico ordezcariric Euscalçaindiaren batzar batean.
Julio Urquixo 1950eco urrian hil ondoren, Krutwiguec hala proposatuta, academiaren batzarrac euscaraz eguiten hassi ciren. 1951co açaroan Azcue hil cen, lehen euscalçaimburua. 1952co maiatzean Luis Villasante euscalçain ossoaren sarrera hitzaldiari emandaco erançunean, Krutwiguec gogor criticatu çuen Eliça Catholicoa , euscara bazterceagatic bere jardunean. Adiarazpen horien ondorioz, erbesteratu eguin behar içan çuen. 1952co açaroan Ignacio Maria Etchaide icendatu çuten euscalçaimburu. 1954co abuztuan Euscalçaindiaren araudiaren berriztapena onhartu cen eta urthe bereco abenduan Eusquera aguercari arguitaratzeco baimena berrescuratzen du Euscalçaindiac. [4]
Euscara batura bidean Aldatu
Euscararen problematicaren inguruan bilçarrac antholatu cituen, eta lehena Arançaçun eguin cen, 1956an. Oiharçun berhecia içan çuen Euscalçaindiaren 50. urtheurrena cela eta 1968an Arançaçun burututacoa. Bertan, euscara batua sorceco bideari ekin ceraucoten/cioten eta hizcunça idatziari buruzco arauac eta erabaquiac hartu cituzten: idazquera, josquera, jocabidea, aditza eta hizteguia. Euscalçaindiac bigarren aldi horri ekin cerauconetic lan joria eguin du, litteratur lehiaquetac, grammatica lehen urrhatsac eman ( EGLU ), hizteguiguinçaco erabaquiac, idazquera landu, euscal alphabetatze eta euscalduncean lehen urrhatsac eman, Euscararen Gaitassun Aguiria (EGA), eta abar.
1979an, Espainiaco transitionearen garaian, 1970co hamarcadaco azquen urtheetan, udal hautatu berrietan icenac officialqui euscaraz jarceco auquera irequi cen, eta arautu gabeco alhorra cenez, pressazco eta premiazco lan bat beharrezcoa cela erabaqui çuen Euscalçaindiac, Coldo Mitchelena onomastica batzordeburuac bulçatuta. Ondorioz, Euscal Herrico udalen icendeguia arguitarat çuen, ceinean asmatutaco icenac ez ciren guti. Hango erabaquiac çucencen eta fincen joan ciren ondoren, academiac erabaqui baitzuen 1998an herri-icenac arau bihurtu behar cirela, gommendio edo icendegui bateco elementu soilac baino guehiago [5] ..
Azquen urtheotaco lan nagussiac laur içan dira: Orotarico Euscal Hizteguia , Euscararen Herri Hizqueren Atlasa , Euscal Grammatica eta Hiztegui Batua .
Azquen urtheac Aldatu
Millurthecoa aldatzearequin batera, UPNren Naffarroaco Governuac ordu arteco diru lagunçac ukatu cerauzquion Euscalçaindiari, academiac Naffarroa Euscal Herriaren barruan aguercen duelaco. [6] 2015ean, governu berriaren ethorreraz, ordea, harremanac hobetu eguin ciren. 2019co otsailaren 23an, Naffarroaco Jaureguia n eguindaco ekitaldian, Naffarroaco Governuac berritu eguin çuen hamarcada lucez naffar aguintariec Euscalçaindiarequin içandaco lanquidetza, eracunde horren mendeurren ospaquiçunen textuinguruan. [7]
2013co irailaren 23an , Europaco Parlamentuaren Europar Hiritarra 2013 saria jasso çuen. Sari horren bitartez, urthero saritzen dira europar valioen alde borroca eguin, statu quideen eta herritarren arteco integrationea edo lanquidetza bulçatu eta Europar Batassuneco Oinharrizc Escubideen Guthunean açalcen diren valioac aldarricatzen dituzten personac eta eracundeac. [8] 2013co abenduaren 3an, berriz, Euscalçaindico Grammatica Batzordeco hamaborz quideec dimissionea eman çuten , Euscalçaindico çucendaritzac baztertu cituelacoan. [9] [oh 1] 2019co marchoaren 6an, Pedro Sanchecec , cargua uzten çuen Espainiaco governuburuac, Euscalçaindiaren Bilbaoco egoitza visitatu çuen, eta eracundearen ohorezco liburuan signatu, herrialde horretaco governuburu batec nehoiz hori eguindaco lehendabicico aldia. [10]
Çucendaritza Aldatu
2012co urriaren 18an , Bilbaon , Academiaren egoitzan eguin cen bilkura berhecian, euscalçainec hurrengo laur urtheraco Çucendaritza berria auqueratu çuten, lagun hauec ossatuta: [11] . 2016co urriaren 28an, Çucendaritza berretsi çuten.
Çucendaritza taldea Aldatu
Çucendaritza taldea [12] | |||||
Euscalçaimburua | Euscalçaimburuordea | Idazcaria | Diruçaina | Iker sailburua | Jagon sailburua |
Andres Urrutia | Xarles Videgain | Xabier Quintana | Sagrario Aleman | Adolfo Arejita | Jean-Baptiste Coyos |
Lurralde ordezcariac Aldatu
Lurralde ordezcariac [13] | |||||
Araba | Guipuzcoa | Naffarroa | Ipharraldea | ||
Roberto Gonçalez de Viñaspre | Miriam Urquia | Andres Iñigo | Xarles Videgain |
Cudeatzaile eta idazcariordea Aldatu
Cudeatzailea [14] | Idazcariordea [14] |
Joseba Çabaleta | Erramun Ossa |
Euscalçaimburuac Aldatu
1919-1951 | 1952-1962 | 1963-1966 | 1967-1970 | 1970-1988 | 1989-2004 | 2005-gaur egun |
Resurrectionen Maria Azcue | Ignacio Maria Etchaide | Jose Maria Lojendio | Manuel Lekuona | Luis Villasante | Jean Haritchelhar | Andres Urrutia |
Euscalçainac Aldatu
Euscalçainac Euscalçaindico quideac dira, hau da, euscararen academiaco quideac. Eguinquiçunen arauera, hirur mailatan sailcatuta daude:
- Euscalçain ossoac: eracundearen Ossoco Bilkura ossatzen dute. Quide berriac icendatzeco gaitassuna daducate bai eta erabaquietan escu harcecoa ere.
- Euscalçain urgazleac: eguinquiçun murriztuagoa dute, baina batzordeetan escu har deçaquete.
- Euscalçain ohorezcoac: icendapen ohoragarria da.
Euscalçain ossoac Aldatu
Euscalçain ossoac Euscal Academiaco quide içaitearen escubide guztiac dituzten euscalçainac dira, hau da, Euscalçaindico çucendaritzaco quide içan daitezque, eta voto escubidea dute Euscalçaindiac academia gaiac azterceco eguiten dituen bileretan. Euscalçain ossoec, sorcez edo jathorriz, euscal lurralde guztietacoac içan behar dute, horrela euscalqui guztiec Euscalçaindian ordezcaria içan deçaten. [15] 2019an, 29 dira eta, guehienez, 32 içan daitezque. Euscalçain ossoac 75 urthera iristen direnean, euscalçain emeritu bihurcen dira automaticoqui. Emerituen copurua ecin da euscalçainen heren bat baino guehiago içan.
Euscalçain urgazleac Aldatu
Euscalçain urgazleac dira euscararen arloren batean nabarmendu eta Euscalçaindiac bere lanean lagun dieçon icendatutaco personac. Escubidea dute Euscalçaindiac academia gaiac azterceco eguiten dituen bileretara joaiteco eta haietan hitz eguiteco, baina votoric gabe; orobat, ez dute Euscalçandico çucendaritzaco quide içaiteric. Içan ere, euscalçain ossoec bakarric dituzte bi escubide horiec.
Euscalçain ohorezcoac Aldatu
Euscalçain ohorezcoac dira euscararen arloren batean nabarmendu eta Euscalçaindiac eçagutza emaitearren icendatutaco personac. Escubidea dute Euscalçaindiac academia gaiac azterceco eguiten dituen bileretara joaiteco eta haietan hitz eguiteco, baina votoric gabe; orobat, ez dute Euscalçandico çucendaritzaco quide içaiteric. Içan ere, euscalçain ossoec bakarric dituzte bi escubide horiec. [17]
Cerbitzuac Aldatu
Egun, Euscalçaindiac ondorengo cerbitzuac escaincen ditu (quadroan arduradunac adiaracita). [19] :
Azcue Bibliotheca eta Archivoa | Onomastica | Arguitalpenac | Communicationea eta Irudia | Informatica eta Telecommunicationea | Hizcunçaren Qualitatearen Behatoquia |
Prudencio Garcia | Miquel Gorrotchategui | Jon Arça | Iñaqui Mendiçabal | Iñaqui Careaga | Andoni Sagarna |
Azcue Liburuteguico eta Archivoa Aldatu
Azcue Liburuteguico eta Archivoa Bilbaoco Plaça Barrian daude. Bere helburua euscal culturaco gaien ikercunçan eta hedapenean dihardutenei laguncea da. [20] 1997 . urtheaz gueroztic Pruden Garcia da çucendaria. [5] Bere funsen catalogoa osso cehatza da eta paperean cein digitalqui consultatu daiteque. Daduzcan liburuen artean aiphagarrienac hauec dira: Auspoa liburu-bilduma. Antonio Çavalac sorth çuena; Principe de Viana aldizcaria; Anaitassuna aldizcarico ale guztiac (1953-1982); Luis Villasantec idatzitacoac; Naffarcaria astecaria, Euscaldunon eguncariaren guehigarri (1991-2002); Herri litteratura jardunaldietaco anthologia; Euscararen Historia Sociala (EHS). Arguibide bibliographicoac liburuaren inguruan eratutaco datu-basea [21] ; eta Azcue sariquetaco liburu sarituac (1975-1990).
Batzordeac Aldatu
- Ahosquera
- Arguitalpena
- Azcue Liburuteguia
- Corpusa
- Dialectologia-Atlasguinça
- Euscara Batua
- Grammatica
- Hizteguiguinça
- Legue-economia
- Litteratura
- Onomastica
- Sustapena
Aldizcariac Aldatu
1919an Eusquera aldizcaria arguitaratze hassi ciren, eta cembait ethenaldi içan cituen, halabeharrez. 2009co urrian Erlea aldizcaria arguitaratzen hassi cen, Bernardo Atchagaren çucendaritzapean. [22]
Lan harremanac Aldatu
2015eco abenduaren 18an eta 2016co marchoaren 16an, Euscalçaindico languileec lanuzteac eguin cituzten, lan hitzarmenaren alde. [23] [24] 2016co urriaren 27an, Euscalçaindico çucendaritzac eta languileen ordezcariec hitzarmen proprio bateraco oinharriac eçarcen dituen aurreaccordioa signatu çuten. Horrembercez, bertan behera gueratu cen urriaren 28raco deithutaco greva deialdia. [25]
Critica Aldatu
Euscalçaindiari elitista içaitea criticatu çaio. Halaber, bertaco quideac dinosauroac direla eta gerontocratia ossatze dutela adiaraci içan da cultura esparru batzuen aldetic, horren autoritatea aithortuta ere, "lan-methodologian eta dynamismoan" luqueen eredugarritassuna çalançan jarriz. [26] [27] Era berean, hizcunçaren gaurcotassunari buruzco criticac sorthu dira Euscalçaindiac hartutaco haimbat erabaqui direla eta. [28] Academiac badu guzti horren berri, eta aguericoa da XXI. mendeco premietara egoquitzeco azquen urtheetan eguin duen ahaleguina [referencia bhar] : erraiterao , 2016an paperean eta Interneten arguitaratu cen Euscalçaindiaren Hizteguia; 2016tic, sare socialetan tarte nabarmena daduca Academiac; Jagonet cerbitzua azcartu da... Eta Mendeurreneraco (2018-2019) berce horremberce berricunça eçarri nahi dira.
Oharrac Aldatu
- ↑ Pello Salaburuc adiaraci çuenez —ordu arte, batzorde hartaco buru içandacoa—, "hartara 32 urtheco traditionea hautsi" eguin cen, ordu arte batzorde horrec baitzuen grammaticaco gaiac cudeatzeco ardura; ikus Pello SALABURU: «Punct batzuc arguitu nahian» , Deia , 2013-12-06.
Referenciac Aldatu
- ↑ «Euscalçain osso icendatu dituzte Joan Mari Torrealdai eta Lourdes Oñederra» , Diario Vasco , 2007-12-01.
- ↑ 1976co Otsailaren 26eco 573/1976 Decretua
- ↑ «Euscalçaindia Historia laburra» www.euscalçaindia.eus (Noiz consultatua: 2022-01-30) .
- ↑ «Euscalçaindiaren historia (chronologia bat): 1937-1959» , Euscalçaindia 2019-09-02.
-
↑
a
b
Iñigo, Andres. ().
Euscal herrico udalen icendeguia / Aurkezpena.
Euscalçaindia 9 or.
ISBN
978-84-95438-74-4
.
PMC
796264874
.
(Noiz consultatua: 2020-05-09)
.
Aiphuaren errorea: Invalid
<ref>
tag; name ":0" defined multiple times with different content - ↑ Alberto BARANDIARAN: «Euscararen tractamendua Sancen garaian. Chronologia (1999-2002)», Jaquin , 2003co marchoa-aphirila, 135. cembaquia.
- ↑ (Gaztelaniaz) «Un siglo de collaboración por el eusquera entre euscalçaindia y navarra . Noticias de Navarra» Noticias de Navarra (Noiz consultatua: 2019-03-06) . [ Bethico hautsitaco esteca ]
- ↑ «Euscalçaindiac Europar Hiritarraren Saria jasso du» . 2013co irailaren 23a.]
- ↑ Urçu URQUIÇU: «Euscalçaindico Grammatica Batzordeac dimissionea eman du» [ Bethico hautsitaco esteca ] , Berria , 2013-12-03.
- ↑ «Pedro Sanchez Euscalçaindiaren egoitzan içan da» www.eitb.eus (Noiz consultatua: 2019-03-06) .
- ↑ Felix IBARGUTCHI: «Çucendaritza berria Euscalçaindian» , Diario Vasco , 2013-01-03.
- ↑ Çucendaritza: Çucendaritza taldea. Euscalçaindia.org. 2016co abenduaren 10ean consultatua
- ↑ Çucendaritza: Lurralde ordezcariac. Euscalçaindia.org. 2016co abenduaren 10ean consultatua
- ↑ a b Çucendaritza taldea: Cudeatzailea eta idazcariordea. Euscalçaindia.org. 2016co abenduaren 10ean consultatua
- ↑ Euscalçaindiaren Arauteguia .
- ↑ Euscalçain ossoac. Euscalçaindia.org. 2016co abenduaren 10ean consultatua
- ↑ a b «Euscalçaindiac 19 urgazle eta 26 ohorezco berri icendatu ditu» Arguia (Noiz consultatua: 2021-11-30) .
- ↑ Euscalçain ohorezcoac. Euscalçaindia.org. 2016co abenduaren 10ean consultatua
- ↑ Cerbitzuac. Euscalçaindia.org. 2016co abenduaren 10ean consultatua
- ↑ «Azcue Bibliotheca eta Archivoa - Euscalçaindia» www.euscalçaindia.eus (Noiz consultatua: 2018-10-31) .
- ↑ Inchausti, Joseba. (2011). Euscararen Historia Sociala (EHS) : arguibide bibliographicoac (Lehen emanaldia). Euscalçaindia ISBN 9788495438683 . PMC 771284684 . (Noiz consultatua: 2018-10-31) .
- ↑ Erlea aldizcaria calean da
- ↑ «Euscalçaindico languileec lanuztea eguinen dute bihar» , Berria , 2015-12-17.
- ↑ «Euscalçaindico languileec hitzarmenaren aldeco bi orduco lanuztea eguinen dute asteazquenean» , Europa Press , 2016-03-15.
- ↑ «Desconvocada la huelga en Euscalçaindia tras alcançarse un preacuerdo entre la dirección y los trabajadores» , Europa Press , 2016-10-27.
- ↑ Elephantea, autoritatea, çorua eta berce , garabibe.eus , 2016-02-21.
- ↑ Amalur, Arthola. (2015-11-06). «Jon Alonso «Helburua euscararen erabilera bada, eta jaisten ari bada, cerbait ari gara gaizqui eguiten»» GARA (Noiz consultatua: 2017-05-26) .
- ↑ Abaitua, Miquel Hernández. Hobe beharrezco critica Euscalçaindiari — Eibar.ORG | Eibarco peoria. (Noiz consultatua: 2017-05-26) .
Ikus, gainera Aldatu
Campo estecac Aldatu
- Euscalçaindia.eus , Euscalçaindiaren webgunea
- «Euscalçaindia historia laburra» , Euscalçaindia.eus .
Euscarazco Wikipedian
bada athari bat, gai hau duena:
Euscara |
43°15′34.1″N 2°55′21.59″W / 43.259472°N 2.9226639°W