Durangaldea

Durangaldea Bizcaico hego-ekialdean dagoen barnealdeco escualde mugaquidea da. Ipharraldean Lea-Artibai daduc mugaquide, hegoaldean Çuia-Gorbeialdea ( Araba ), mendebalean Arratia eta ekialdean Debagoiena ( Guipuzcoa ).

Durangaldea
Euscal Herria
Durangaldea Amboto menditic ikussita.
Administrationea
Herrialdea	Bizcaia
Udalerriac	Abadiño , Atchondo , Berriz , Durango , Elhorrio , Ermua , Garai , Iurreta , Içurça , Mallabia , Mañaria , Otchandio , Çaldibar eta Çornotza ( Amorebieta-Etchano )
Herri handiena	Durango
Geographia
Coordenatuac	43°12′N 2°36′W
Açalera	298,83 cm²
Demographia
Biztanleria	data22 =
Densitatea	ERROREA: ecin içan da automaticoqui calculatu, araçoa componceco eguin clic hemen biztanle/cm²

Hamalau udalerric ossatzen dute, 298,83 cm carratu eta 96.234 biztanle eduquiz ( 2019 ). Herri nagussia eta escualdeari icena emaiten deraucona Durango da, eta herriric chiquiena Içurça da.

Bizcaico bigarren escualderic populatuena da, Bilbaoaldearen atzetic.

Durangaldearen satellite irudia

Ingurune naturala

Urquiolaco Parque Naturala

Urquiolaco natura parquea : 5.958.3 hectarea daduzca, eta Bizcaico Abadiño , Amorebieta-Etchano , Atchondo , Dima , Durango , Mañaria eta Içurça udalerriac barne harcen ditu.

Mendiac

Ambotoco mendilerroa eta Aramotzecoa escualdeco hegoaldean daude. Lehenengoac banatzen ditu Atchondo , Abadiño eta Mañaria alde batean eta Otchandio bercean. Bigarrenac berheizten du escualdea Arratiarequin .

Ipharraldean, berce alde batetic, Oizco mendilerroa dago, Durangaldea eta Lea-Artibai banatzen dituena.

Ekialdean, azquenic, Elguetaco mendilerroac eta Udalatch mendiac berheizten ditu Durangaldea eta Deba Goiena .

Hauexec dira tontorric eçagunenac, alturaren arauera ordenatuta:

1. Amboto (1.331 m).
2. Udalaitz (1.117 m).
3. Alluitz (1.040 m).
4. Oiz (1.029 m.).
5. Leungane (1.009 m).
6. Mugarra (964 m).
7. Uncillatch (934 m).
8. Axtchiqui (791 m).

Hydrographia

Escualdea Ibaiçabalec hego-ekialdetic iphar-mendebalderunz gurutzatzen du, eta haixe da ibai arro nagussia. Iphar-mendebaldean, bercela, Çornotzaco udalerriaren çathi chiqui bat Oca ibaiaren barruan guelditzen da. Iphar-ekialdean, Mallabiaren çath handi bat eta Ermua Deba ibaico arroan daude, eta Mallabiaren çathi chiquiago bat Artibaicoan . Azquenic, Otchandio eta Abadiñoco eta Atchondoco çath bana Çadorraco arroan daude, Arabaco hego-isurialdean.

Udalerriac

	Herria	Biztanleria	Lurraldea cm²	Alcatea	Alderdi politicoa
	Abadiño	7.658	36,26	Miquel Garaiçabal	EAJ-PNV
	Atchondo	1.350	23,41	Xabier Azcarate	EAJ-PNV
	Berriz	4.580	29,95	Orland Isoird	EAJ-PNV
	Durango	30.118	10,79	Ima Garrastatchu	EH BILDU
	Elhorrio	7.375	37.40	Idoia Buruaga	EH BILDU
	Ermua	15.847	6,48	Juan Carlos Abascal	PSE-EE/PSOE
	Garai	325	7,12	Erramun ossa	EAJ-PNV
	Iurreta	3.665	18,84	Iñaqui Totoricagüena	EAJ-PNV
	Içurça	252	4,32	Lorea Muñoz	EH BILDU
	Mallabia	1.173	23,79	Igor Aguirre	EAJ-PNV
	Mañaria	522	17,73	Ainara Otchotorena	EH BILDU
	Otchandio	1.330	12,43	Egoitz Garmendia	EH BILDU
	Çaldibar	3.045	11,84	Jose Luis Maiztegui	EAJ-PNV
	Çornotza	19.329	58,46	Andoni Aguirrebeitia	EAJ-PNV

Escualde hau ossatzen duten herriac Ibaiçabal ibaiac ceharcatzen duen haranean cocatuta daude. Mallabia eta Ermua , Ego ibaiaren aranean daude cocaturic, eta Otchandio Urquiol mendatearen berce aldean.

Urquiola Landa Garapeneraco Alcarteac Durangaldeco 13 udalerri harcen ditu. Haren helburua da landa inguruco biztanleen vici qualitatea hiricoarequin parecatzea. Berrizco udaletch çaharrean daduca egoitza.

Cartographia

• Durangaldeco mappa orocorra

• Durangaldeco udalerriac

• Durangoco merinaldearen amancommunazgoa

Demographia

Graphico hau ecin da une honetan ikussi, software araço bat dela eta. Lanean ari gara ahalic eta lasterren graphicoac berriro eracutsi ahal içaiteco.

Ikus jathorrizco Wikidata escaera .

Historia

Lehenengo guiça aztarnac Neolithico garaicoac dira eta archeologi lorratz garrancizcoac aurki ditzaque Abadiñoco Bolincoban (guiç occupationearen aztarnac) eta Oiz eta Sabigain mendietan (tricuharriac eta hilhobiac). Aiphatzecoa da ere, Bilbaoco Museo ethnographicoan aurkitzen dan Miqueldi iceneco irudia.Gaur egun, Durangoco Ezcurdico parquean irudi honen copia bat ikus ditzaquegu.

Garaico Momoitioco Juan Deunaren baseliçan eta Elhorrioco Arguiñetan Erdi aroco hilarriac eta hilhobiac aurkitu ditzaquegu.

Tabiraco San Pedro eliça.

Durangoco ibar-jaurerria Durangaldea ossatzen duten 12 udalerriec içan çuten lehen eraqueta politicoa içan cen Guerrediagaco baseliçan elkartegunea içanic eta Naffarroaco Resumaren mempe. 1200 . urthean Gaztelaco Resumaren mempe guelditu çan eta 1212 . urthean Bizcaico Jaurrerian sarthu cen Naffarroaco regueac Bizcaico Jaunari, Navas de Tolosaco guduan honec eman ceraucon lagunçaren truque. Officialqui, 1630 . urthean içan çuen Bizcaico Jaurerrian sarrera batassun scripturaren bidez. Durangaldeac bethi içan cituen Bizcaico Jaurerrian sarceco araçoac. Guernicaco Bilçar Orocorretan Durangaldeco herri bakoitzac voto bana ez içaiteac, Guerrediagaco baseliçan eguiten ciren Durangaldeco Ibar-jaurerrico Bilçarrac mantencea lorthu çuen.

Ibar-jaurerrian eliçatheec baino ez çuten parte harcen, hiribilduec ez çutelaco hitzic ezta votoric ere, Bizcaico Jaunchoec sorthuac baitziren eta beraien foru-legueac içaiten baitzituzten. Durangoco ibar-jaurerritic campo guelditzen ciren hiribilduac Elhorrio,Ermua, Durango eta Otchandio ciren. 1875eco abenduaren 27an Ibar-jaurerriaren azquen batzarra eguin çuten.

Aiphatzecoac dira, baita ere, lurralde honetan içan ciren hereje eta sorguinqueria muguimenduac. " Durangoco herejeac " icenarequi deithutaco muguimendu bat sorthu cen Durangon 1437 eta 1442 urthee artean Alonso de Mella fraidearen eraguinez. Mellaren pensaera religiosoa Italian sorthutaco " fraticelli " muguimendua oinharritua cen eta Durangoco Tabiraco San Pedro eliçaren inguruan eguin cituen bere lehen bilçarrac. Fernando de Muniqueta presbyteroac, muguimendua handitzen cihoala ikussiric, Joan II.a Gaztelacoa regueari lagunça escatu ceraucon escuthitz baten bidez eta honec Inquisitioneco ikusleac bidali cituen. Ephaiqueten ondorioz 10 emacume eta guiçon bat viciric erre cituzten eta Frai Alonso de Mella Granada aldera ihes eguitea lorthu çuen. Durangoco herejeec, justiciaren eraguinetic ihes eguiteco, trompa batzuen bidez communicatzen ciren eta, hori dela eta, gaur egun ere, Durango herria "Tromperri" ecicenarequin eçagutzen da.

Azquenic, XX. mendean escualde mugaquide hau bidegurutze strategicoa içan cen Espainiaco Guerra Civilean. Alde batetic, Otchandio eta Durango bombardatu çuten franquistec hegazquinen bidez Guernica baino lehen, mota honetaco lehenengo erassoaldiac içan cirelaric. Berce alde batetic, Urquiolaco eremuan guerraco frontea egon cen, hegoaldetic edo Arabatic cethorrenez Republicaren aurkaco armada. Ekialdean, berriz, Elhorrio lehenengo herria cen Inchortetaco eta Udalatcheco defensac eta guero.

Demographia

Graphico hau ecin da une honetan ikussi, software araço bat dela eta. Lanean ari gara ahalic eta lasterren graphicoac berriro eracutsi ahal içaiteco.

Ikus jathorrizco Wikidata escaera .

Azpieguiturac

Errepideac

Arabatic, BI-623 bidea hartuz eta Otchandio ceharcatuz, Urquiolaco mendatea igoz Durangaldeco haranean sarthu gueneçaque. Sarreraric garrancitsuenac N-634 (Bilbao eta Donostia lotzen dituen bidea) eta AP-8 dira.

Ossassun arloco azpieguiturac

• Çaldibarco Hospitalea : erietch psychiatricoa .

Cultura

Euscara

Hizquera traditionalei dagoquienez, mendebaleco euscara edo bizcaieraren aldaera sorthaldecoa da Coldo Çuaçoren arauera, Lea Artibai eta Deba Goienaco euscalquiequn senidetuta, eta Arratiaco azpieuscalquiequin desberdinduta. Otchandion tarteco hizquera hitz eguiten da, Legutio aldeco jathorrizco aldaerequin batera. Çornotzaco euscara, bercela, Guernica eta Urdaibaico tarteco hizqueren tanqueracoa da.

Hedabideei dagoquienez, Amboto Communicabideac euscararen normalcunça çabalceco lanac eguiten ari dira 2001etic .

Açoca

Cultur arloan, aiphagarria da Guerrediaga Elkartea (Abadiño). Içan ere, haiec dira Durangoco Açoca ospetsua antholatzen dutenac. Euscal Herri mailaco litteratura eta musica arloco açoca nagussia da, euscararen sustapena 1965etic eguite dutela. Cocapen geographicoac laguncen du abenduro topagunea içaiten.

Versolaritza

Bercela, versolaritzac erro saconac bota/vota ditu zonaldean azquen hamarcadetan, Xabier Amuriça , Unai Ithurriaga , Igor Elorça eta Miren Amuriçaren jardunac berheciqui azpimarragarriac direlaric. Abadiño , Berriz , Durango eta Çornotzan marchan daude verso-escolac halaber.

Musica

Plateruena Cafe Ançoquia eta San Agustin Cultur Gunea dira concertu areto nagussiac escualdean. Eta musica talde garaiquideen artean, 7 Scale , Gu eta gutarrac , Seiurte , LOR eta Nuuc-at nabarmencecoac dira, berceac berce.

Ikus, gainera

• Bizcaico escualdeac

Campo estecac

• Durangaldea
• Amboto aldizcari digitala
• Guerrediaga Elkartea
• Topagunea Euscara Elkarteen Federationea
• Arriola cultur aretoa
• Durangaldeaco mendiei buruz Arguia aldizcarian