Wikipedia

Donibane Lohiçune

Laphurdico udalerria


Donibane Lohiçune [2] Laphurdico mendebaldeco udalerri bat da, Bizcaico golkoco itsasercean eta Donibane Lohiçuneco baderauan/badian cocatua, Donibane Lohiçuneco cantonamenduan . Baionatic 23 bat kilometrora dago, provinciaco mendebaldean. Udatiarren egonleku eçaguna da.

Donibane Lohiçune
  Laphurdi , Euscal Herria
Donibane-lohizune-ISS050-E-29370.jpg
Donibane Lohiçune, Nationearteco Spacio Stationetic ikussia. Behealdean, ezquerrean, Ciburu ikus daiteque.

Blason ville fr Saint-Jean-de-Luz (Pyrénées-Atlantiques).svg
Armarria

Cocapena
Herrialdea   Euscal Herria
Lurraldea   Laphurdi
Administrationea
Statua   Francia
Escualdea   Akitania Berria
Departamendua   Pyreneo Atlanticoac
Elkargoa Euscal Hirigune Elkargoa
Barrutia Baiona
Cantonamendua Donibane Lohiçune
Icen officiala Blason ville fr Saint-Jean-de-Luz (Pyrénées-Atlantiques).svg Saint-Jean-de-Luz
Auçapheça Jean-François Irigoien (2020-2026) ( DVD )
Posta codea 64500
INSEE codea 64483
Herritarra donibandar
Geographia
Açalera 19,05 cm²
Garaiera 0-84 metro
Distancia 22 cm ( Baionatic )
Demographia
Biztanleria 14.198 (2018: Red Arrow Down.svg −2)
alt_left   7.730 (%54.5) 6.363 (%44.8)   alt_right
Densitatea 680,68 biztanle/cm²
Çaharcea [1] % 33,85
Ugalcortassuna [1] ‰ 41,1
Economia
Jarduera [1] % 70,63 (2011)
Desberdintassuna [1] % 6,04 (2011)
Langabecia [1] % 9,11 (2013)
Euscara
Euscaldunac % 8,38 (2010)
Erabilera % 0,39 (2011)
Datu guehigarriac
Sorrera XIII. mendea baino lehenago. urtea
Webgunea https://www.saintjeandeluz.fr/eu/

Çalançaric gabe, Laphurdico costal­dean identitate euscalduna hobequie gorde duen herria da.

Geographia Aldatu

Donibane Lohiçune Urdaçuri ibaiaren amaieran dago, Çokoa eta Cibururequin batera Donibane Lohiçuneco badia touristic garrancitsua ossatuz.

Udalerri mugaquideac Aldatu


Hirico auçoac Aldatu

Donibane Lohiçuneco herrico etchearen arauera, hiria 5 auçotan banatuta dago:

  • Barra
  • Errepira
  • Romardia
  • Baionaco bidea
  • Urdaçuri

Etcheac eta auçoac Aldatu

Historia Aldatu

Hiriaren historia itsassoari eta Done Jacue bideari lothu içan da. Erdi Aroan Santiago bidea eguiten çuten erromesen hospitale cen Donibane Lohiçune.

Donibane Lohiçune XII. mendearen hassierac documentuetan aguercen da. Herrigunearen hastapenac arrançari lothua içan cirela uste dute ascoc, baina garai haietan jarduera nagussi nekaçaritza çuten .

Naffarroaco reguearen tropec Donibaneco parochia‑eliça hartu çutenean, 1245ean , nekaçaritza soilic aiphatu çuten. Etche dotoreac eta nekaçaritza‑etcheac barrual­deco auçoetan ceuden: Acotz, Jalday, Fagonda, Urthaburu, Fagoçu. Horrembercez, itsassoari lothutaco jardueren berriric ez dugu.

Itsassoari eta arrançari lothutaco traditionea Aldatu

XIII. menderaco hirigune commercial garrancitsua cen, bertoco portua corsario bilgunea cen eta Bizcaico golkoa ikuscatu eta balearen arrançan cebilçan onciac irteten ciren bertatic. XV. mendean euscal arrançaleec Ternuco lehen costaldeac aurkitu cituzten, eta balearen arrançac icena eta aberastassuna eman cerauzquion Donibane-Lohiçuneri.

 
Donibane Lohiçune Sancta Barbara itsasarguitic ikussit . Atzealdean, Larrun mendia.

Ipharral­deco archivoetan bethi ere çokomiran, Goyenetchec aurkitutaco itsasguiçon donibandar ancinacoenac 1545ecoac dira: Martin de Barreyne (Sain­tserro baleonciaren armadorea); Johannicot Etchauesten (Saint Joan de Bus baleonciaren patroia; eta Pellento de Reparatse, aurrecoen quidea. Euscal itsasguiçonac Mundu Berriaren itsasercera lehenago iritsi al ciren Christobal Colon bera baino? Frogaguiriric ez dugu oraingoz, baina ez da harritzecoa baleac harrapatzetic soilic vici ciren itsasguiçon trebe haiec, balea harrapatzearequin itsututa, Atlanticoaren berce erceraino iristea, aurkitzaile officialari aurrea hartuta.

Ternuaco hegoal­deco Saint-Pierre eta Miqueluneco biztanleac Donibane Lohiçune inguruco arrançaleen ondorengoac dira. Garai hartaco arrançaleac baleen bilha joan ciren, eta baleac desaguercen ciren heinean, bacailaoac harrapatzeari ekin ceraucoten/cioten. Bacailaoa aurkitzean ur handitaco arrança garatu çuten, eta hari esquerrac suteac eta bercelaco çoritcharrac gainditu cituen Donibane Lohiçunec. 1558an guerthatutao laceriaren ondoren (Ezquerrenea etchea soilic salvatu cen), eraiquitzeari ekin ceraucoten/cioten: parochia‑eliça, udaletchea, languile eta marinelen etche xumeac, eta armadoreen eta corsarioen etche dotoreac eraiqui cituzten, denetaric baitzegoen hirian.

XVII. mendea urrhezc mendea içan sen Donibane Lohiçunerençat, nahiz eta 1636n espainiar armadec (guehienac Bidassoaz mendebaldeco miliciac) hiria hartu çuten, baina Franciaco regue-armadac hurrengo urthean berrescuratu çuen. XVII. mende hassieran, Donibane Lohiçune eta Cibururen arteco gathazca phiztu cen, bigarren herri hori eta bere portua independente bilhacatu eta guero. Urtubiaco jauna , regue interessen adiarazle, contra jarri citzaien ciburutarrei, baita lohiçundar burguesia ere. Sorguinqueria accusationeac hassi eta jaçarpena phiztu cen; manera horretan, ordena absolutista baten haciac erein ciren Laphurdin, eta Espainiaco muga gothortu. Elite itsastarrec estutu eguiten çuten Franciaco koroarequico harremana, haren aguinduac bethearaciz eta campaina militarretan lagunduz. Hartara nabarmendu cen Haraneder familia, hala nola Jean Peritz de Haraneder merkatari eta corsarioa (1652–1730). [3] Pyreneoetaco Itunaren ondoren ( 1659co açaroaren 7a ), Luis XIV.a hirira iritsi cen Maria Theresa Austriacoa Espainiaco infantarequin ezconcera. Bicotea irten cen eliçaco athea hirur urthez içan cen itchita, inscriptione batec dioenez.

 
Donibane Lohiçune 1895 inguruan.

Aitzitic, XVIII. mendea aurkacoa içan cen, batez ere itsasguiçonençat. Içan ere, 1708an berebicico ekaitza pairatu çuten, chronica batzuetan itsasicaratzat jo çutena. Ekaitzac euste‑hormac aphurtu cituen, etcheac eraitsi cituen, eta herria urpean guel­ditu cen. Borz urthe gueroago, 1713co Utrechteco Itunaren ondorioz, Franciac Canada eta Ternua gal­du eta Britainia Handiaren escu guelditu ciren, colpe latza emanez Donibaneri. Herbeheretarrec eta anglesec indar handia hartu çuten itsassoan. Gainera lehendic ere balea desaguertu cen Bizcaico golkotic, eta itsassoac aphurtuac cituen badia babesten çuten Çokoa eta Sancta Barbara barrac , portua eta hirico çathi bat sunsituz. Honen ondoriozco gaimbehera içan cela-eta, arrançale ascoc herritic alde eguin behar içan çuten.

Tarteca tamaina ez osso handico herri protestac eta alchamenduac guerthatzen ciren; adiarazgarriac dira 1756co urthean içandacoac: mugan içan ohi ciren cantonamendu militarrac liscar bide içaiten ciren sarritan inguruco herrietan; eta hartan, francesez hitz eguiten ez çuen bertaco çahar baten eta euscararic ez cequien Artilleriaco Regue Gorphutzeco inguienari baten artean içandaco eztabaida hutsal batec, militar horien eta herriaren arteco borroca gogor bat eraguin çuen. [4]

Berçalde, mendearen amaieran Franciaco Iraulça hass cen, eta portua guel­diric gueratu cen. Sardinaren arrança eta haren conservaguinça içan ciren salvuespen bakarrac, itsasercean bertan harrapatzen cituztelaco. Haimberce çoritcharrequin atsecabeturic, familia ascoc erabaqui çuten berce udalerri batera joaitea. Hortaz, XVIII. mendean , Donibane Lohiçuneco biztanleen copurua ia erdira jaitsi cen: 4.000 biztanle içaitetic 2.440 içaitera.

1790co marchoaren 4co leguea Franciaco eguitur administrativo berria ekarri çuen, Pyreneo Behereco departamendua sorthuz, Bearno , Gasconia eta Ipharraldeco lurraldeac batuz. Ipharraldean hirur barruti sorthu ciren: Maule , Donapaleu eta Uztaritze , nahiz eta gueroago azquen hau Baionara eramanen cen.

Gueroago, Donibane Lohiçuneco badia itsassoti babesteco lanei ekin citzaien, caiac berreraiquiz, baina ez çuten luçaroan iraun. XIX. mendean berreraiqu ciren.

Gaur egun, hiritarren copuru handi bat bizcaitarren eta guipuzcoarren ondorengo dira. Haietaco batzuc XIX. mendean Carlistadetan hemen babesa aurkitu çuten, eta berce batzuc arrançale professionalac ciren. Arrança osso errotuta dago Donibane Lohiçunen, eta artisau‑arrançaren alhorrean Ipharral­deco portu nagussia da. Onci batzuc Irlandaco uretan ahaleguincen dira behin eta berriz demboral­di bakoitzean. Onciac margotzeco coloreric cuttunena urdina dute, ança.

Herria Aldatu

 
Donibane Lohiçuneco Herrico Etchea , 1660an Luis XIV.aren egoitza içana.
 
San Joan Bathaiatzailearen eliça .
 
Jean de Luz eliçaco organoa
 
Joanoenia, Haraneder edo Regue-alabaren etchea .
 
Euscal styloco etchea.

Herrigunea Aldatu

Urdaçuri ibaiaren bocaletic guerthu uzten dituzte quiroleraco eta aisial­diraco chalupa motordunac, canoac eta bailandrac. Halaber, portu horretatic itsassoratzen dira udaco itsas bidaiac eguiten dituzten onci chiquiac. Ceruercean Larrun mendiac babesa emaiten deraucola, herri typico hori abaroan dago oceanoaren ercean.

Nortassun handico carricac ditu: Gambetta, Maçarino, Thiers, Sopite, Balearena, Luis XIV.aren plaça, eta arrança‑portua ere bai. Çurezco habe eta panelac dituzten etche garbi eta behin eta berriz margotuen ilaran azpimarratzecoa da Lohobiaga jaureguia , fachadaren alboetan bi dorre dituena. Luis XIV.a Franciacoaren jauregui ere erraiten deraucote/diote, etche horretan ostatu eman baitzeraucoten/baitzioten. Gaur egun museoa da. Haren ondoan Donibane Lohiçuneco Herrico Etche polita, 1635ean eraiqui , ezquila‑hormarequin, ordara jotzeco. Capitulu‑guelan Phizcundeco Santiago erromesaren irudi valiotsu bat dago, eta Ramiro Arrue margolari bizcaitarraren hirur olio. Sarreraco mailadian, bronchezco Luis XIV.ac çal­di gainean gogora ekarcen deraucu hemen ezcondu cirela civilez Eguzqui Reguea eta Espainiaco Maria Theresa princessa.

Portuco uren gainean Joanoenia, Haraneder, Infantea edo Regue-alabaren etchea icenez eçagunagoa, fachada harlanduz eguina, harri çuriac eta gorriac nahastuta. Metro gutitara, Maçarino caleco 2. cembaquian Granga Baila etche ederra dago; 1813an Wellingtongo duqueac etch horretan jarri çuen cuartel nagussia.

Hurrengo calea bitchia da, plaça eta hondarça el­carcen ditu eta Republicaren calea icena du, cale horretan dago lehen aiphatu dugun Ezquerrenea etchea, hirico çaharrena. Gambetta calearen 18. cembaquian, eliçaren aurrean, Labrouche etchea dago, Josep Labrouche corsarioarena Donibane Lohiçuneco al­catea 1808tic 1853ra .

Gaineraco caleac baino altuago proprio eguindaco hiribide batec aphaincen du Donibaneco hondarça. Oceanoac respectatu du, guiçaquien irmotassunari esquer, erassoac menderatzeco technicac lagun. Ibaia bideratu çuten, eta Çokoa , Artha eta Sancta Barbara diqueec baretu çuten itsassoaren ol­darra, hartara, gaur egungo bainu‑hiria eraiqui ahal içan çuten.

Ducotenia museoa ez da jada existitzen. Hiria bera, ordea, benetaco museo vicia da, traditionearen eta berricunça quirrincarien nahasqueta bitchia. Done Jacue bideco erromesec hospitalea çuten Donibanen, eta ibiltari modernoec docenaca hotel, jatetche eta camping.

Campoaldea Aldatu

Donibane Lohiçunetic irtetean, itsasadarraren escuinaldean Urdaçuri vicitegui‑auçoa dago. Cerchobait aurrerago Xantaco tourism ‑gunea. Xantacoco golfa ençutetsua da, Chamban Delmas frances politicari ere ohico visitaria dute uda‑garaian.

Demographia Aldatu

XIX. mendean cehar, nahiz eta goranzco joera chiquia içan, asqui egoncor mantendu cen Donibane Lohiçuneco biztanleria. XX. mendearen lehen erdialdean, aldiz, populationea bikoiztu eguin cen eta 10.000 personen langa gainditu çuen. 1980co hamarcadatic aurrera eta XXI. mendearen hassieran 13.000 lagunen inguruan egoncortu cen populationea.


Donibane Lohiçuneco biztanleria
Datuen ithurburua: INSEE
 
Donibane Lohiçuneco hondarçaren ikuspeguia.

Economia Aldatu

Saconceco, iracurri: « Donibane Lohiçuneco portua »

Arrança eta merkataritza-portua dago bertan. Industriac garrancia badu ere (elicagai-industria eta industria chimicoa), tourismoa da udalerrico economi jarduera nagussia.

Cultura Aldatu

Urthero urrian Donibane Lohiçuneco Çucendari Gazteen Cinemaldia eguite dute, guehienez bi film luce egui dituzten mundu ossoco cinemaguileençat. Sariac chistera du icena. [5]

Euscara Aldatu

Donibane Lohitzuneco Héléne Legartoren [6] testigança Guerraurreco escola garaiaz. Euscal Herrico Ahotsac [7] [8] projecturaco eguindaco elkarrhizqueta, ahozco ondarea jasso eta çabalceco.

Donibane Lohiçuneco gau escola Iphar Euscal Herrico lehena içan cen. Officialqui 1980an hassi cen eta hori dela eta 2010ean 30. urtheurrena ospatu çuen; aldiz, 1968tic escolac emaiten ibili ciren [9] .

Donibane Lohitzuneco euscara naffar-laphurtera n [10] cocatzen da, cehatzago erranda, sartaldeco azpieuscalquiari [11] dagoquio Costatar euscara [12] da bertacoa. 2010ean , herritarren %8,55 cen euscaldunac.


Ondassun nabarmenac Aldatu

Donibandar ospetsuac Aldatu

Herri eta hiri senidetuac Aldatu

Donibane Lohiçune ondorengo herri eta hiriequin senidetuta dago:

Ikus, gainera Aldatu

Referenciac Aldatu

  1. ↑ a b c d e Euscal Herriari Beguira. Udalbilça .
  2. ↑ Batzuetan Donibane Lohitzune ( t lettrarequn ) idatzita agueri den arren, euscara batuan Donibane Lohiçune da (Euscalçaindiaren 108. araua, Laphurdico udal icendeguia ).
  3. ↑ Bilqueta. (2022-01-18). «Lau euscal capitainen expeditionea Ternuara 1694an» Bilqueta (Noiz consultatua: 2022-01-30) .
  4. ↑ r01epd0122e4ed314423e0db04c97a47b5baa317f, r01e00000ff26d465bca470b8832717fd08b75808. (2011-07-13). «d0201011» www.habe.euscadi.eus (Noiz consultatua: 2022-02-13) .
  5. ↑ Donibane Lohiçuneco Çucendari Gazteen Cinemaldiaren webgune officiala
  6. ↑ «Legarto Jaureguiberri, Hélène - Ahotsac.eus» ahotsac.eus (Noiz consultatua: 2018-10-09) .
  7. ↑ «Ahotsac.eus, Euscal Herrico hizquerac eta ahozco ondarea» www.ahotsac.eus (Noiz consultatua: 2018-10-09) .
  8. ↑ «Euscarazco classeac escolan - Ahotsac.eus» ahotsac.eus (Noiz consultatua: 2018-10-09) .
  9. ↑ «Donibane-Lohiçuneco gau escolac 30 urthe» Arguia (2.251) 2010-11-10 .
  10. ↑ «Naffa -laphurtarra - Ahotsac.eus» ahotsac.eus (Noiz consultatua: 2018-10-08) .
  11. ↑ «Sartaldecoa (NL) - Ahotsac.eus» ahotsac.eus (Noiz consultatua: 2018-10-08) .
  12. ↑ «Costatarra - Ahotsac.eus» ahotsac.eus (Noiz consultatua: 2018-10-08) .
  13. ↑ (Anglesez Sister Cities International. (Noiz consultatua: 2018-08-08) .

Campo estecac Aldatu

Euscarazco Wikipedian bada athari bat, gai hau duena:
Laphurdi


" https://eu.wiquipedia.org/w/index.php?title=Donibane_Lohiçune&oldid=8849553 "(e)tic escuratuta