Donibane Garaci

Donibane Garaci Euscal Herrico udalerri bat da, Naffarroa Beherea lurraldean, Garaci escualdean, Luçaide , Beherobia eta Lauribar ibaien arteco elkargunean ( Errobi ibaia ossatzen dute). Altuera 159 eta 320 metro artecoa da, eta 2,73 cm²-co açalera du. 2018 an 1 553 biztanle cituen.

Donibane Garaci
Naffarroa Beherea , Euscal Herria
Bandera Armarria
Cocapena
Herrialdea	Euscal Herria
Lurraldea	Naffarroa Beherea
Escualdea	Garaci
Administrationea
Statua	Francia
Escualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pyreneo Atlanticoac
Elkargoa	Euscal Hirigune Elkargoa
Barrutia	Baiona
Cantonamendua	Euscal Mendialdea
Icen officiala	Saint-Jean-Pied-de-Port
Auçapheça (2020-2026)	Laurent Inchauspe ( independente )
Posta codea	64220
INSEE codea	64485
Herritarra	donibandar, donibanegaraztar
Geographia
Açalera	2,73 cm²
Garaiera	159-320 metro
Demographia
Biztanleria	1.553 (2018: −22)
Densitatea	559,34 biztanle/cm²
Çaharcea	% 27,08
Ugalcortassuna	‰ 41,17
Economia
Jarduera	% 67,86 (2011)
Desberdintassuna	% 1,54 (2011)
Langabecia	% 4,93 (2013)
Euscara
Euscaldunac	% 68,37 (2010)
Erabilera	% 38,12 (2011)
Datu guehigarriac
Sorrera	XII. mendea
Webgunea	www.st-jean-pied-de-port.fr

Bertaco biztanleac donibandarrac edo donibanegaraztarrac dira.

Naffarroa Beherea herrialdeco hiriburua da, baita Garaci escualdeco eta Beherobico ibarreco hiriburua ere. Era berean, Borthuez Berçaldeco Merindadeco hiriburua içan cen, Naffarroaco Resuman cegoenean.

	Donibanetic			Donejacue bidea Naffar bidea		Donejacuera
	( cm)		Donibane Garaci			Honto (5,0 cm)

Icena

Donibane Garaci berce hizcunça batzuetan ere eçagutzen da, hala nola:

• francesez : Saint-Jean-Pied-de-Port
• occitanieraz : Sent Joan Pè de Pòrt
• aragoieraz : Sant Chuan Piet de Puerto
• gaztelaniaz : San Juan Pie de Puerto
• catalanez : Sant Joan de Peu de Port
• latinez : Sancti Ioannis Pedeportuensis

Gainera, toponimoa haimbat modutan aguertu da historian cehar:

• Donibane (1154)
• Via Sancti-Johannis (1168)
• Johannes-de-Cisera (XII. mendea)
• Sanctus-Johannes-sub-Pede-Portus (1234)
• San-Juan-del-Pie-de-Puertos (1253)
• Sant-Johan-deu-Pe-deu-Port (1268)
• Sant-Johan-del-Pie-de-Puerto (1274)
• Sant-Johan (1277)
• Sant-Johans (1277)
• Sanctus-Johannes-de-Pede-Portus (1302)
• Sainct-Jean-du-Pied-des-Pors (XIV. mendea)
• Sainct-Jean-du-Pied-pres-des-Pors (XIV. mendea)
• S-Iean Pié de Port ( 1650 )
• Nive-Franche ( 1793 )
• Jean-Pied-de-Port ( 1794 )

Hiria Garaci icenaz aiphatzen da, baina acats bat da, Garaci Naffarroa Behereco escualde bat baita, Donibane Garaci hiriburua duena.

Etymologia

Hizcunça guztietaco icendapen guztiec argui eta garbi berheicitaco bi çathi dituzte. Donibane Garaci euscal toponimoac argui eta garbi ikusteco auquera emaiten du. Lehena sanctu catholico baten icena da, San Joan , nahiz eta hizcunça bakoitzac bere hizcunçara itzulcen duen.

Bigarren çathia desberdina da euscaraz eta gaineraco hizcuncetan. Horrela, versione traditionalac, euscaldunac , Garaci hitza erabilcen du, Garaci escualdeari referencia eguinez. Horrela, icenac "Garacin dagoen San Joanen hiria" erraiten du, eta Donibane Lohiçune edo Donibane Iruña beçalaco berce Donibane batzuetatic berheizteco auquera emaiten du.

Gaineraco hizcuncetan, Donibaneco gaineracoetatic berheiztea ahalbidetzen duen elementu bat ere erabilcen da, baina casu horretan referencia Ibañetaco mendateari dagoquio. Hala, adiarazten da "San Joanen hiria [Ibañetaco] mendatearen azpian dagoela".

Symboloac

Donibane Garaci hiriac bere nortassuna islatzen duten haimbat ikur ditu:

Armarria

Articulu nagussia: « Donibane Garacico armarria »

Donibane Garacin armarri traditional bat dago, gaur egun ere erabilcen dena eta diseinua ia aldatu ez dena. Gorria, cilharrezco gazteluarequin eta San Joan Bathaiatzailea gorphuztuta, hodei batez laberatua eta urrhez jancia, escuineco escua gazteluaren gainean jarrita eta ezquerreco escuan urrhezco gurutze bat duela, cilharrezco banderola batez aphaindua, sablezco SAN JUAN lettra capitaletan eutsia eta cilharrez margotutaco arcume batec eutsia.

Bandera

Nahiz eta Donibane Garacin bandera proprioric ez içan, traditionea ez delaco Iphar Euscal Herrico herri guehienetan guerthatzen den beçala, Naffarroaco bandera erabili ohi da. Ikurrina ere nahico preciatua içaiten da.

Geographia

Ingurune naturala

Donibane Garaci Luçaide , Beherobia eta Lauribar ibaien arteco elkargunean cocatuta da, Luçaide , Beherobia , Arçubi eta Hergarai ibarrec bat eguiten duten lautada chiquiaren erdian. Garacico ekialdeco muthurrean dago, hiriburua içan arren. Pyreneoetan cocatuta dago, Munhoa (1 021 m), Lauriñaga (1 279 m), Orçançurieta (1 566 m), Erroçate (1 345 m) eta Behorleguittutturru (1 265 m) hegoaldetic eta Orgamendi (639 m), Arradoi (660 m), Motchondorena (484 m) eta Jara (812 m) ipharraldetic beçalaco mendi handiez inguratuta.

Clima

Datu climaticoac ( Irulegui , 1981-2010)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eca	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aça	Abe	Urtecoa
Registraturico temperatura maximoa (°C)	24.8	27.0	30.0	32.6	35.0	40.0	41.0	42.0	39.2	34.0	27.0	26.0	42.0
Batez berceco temperatura maximoa (°C)	11.9	12.9	15.6	17.1	20.8	23.7	25.9	26.2	24.4	20.5	15.2	12.5	18.9
Batez berceco temperatura (ºC)	7.5	8.0	10.3	11.7	15.2	18.2	20.3	20.5	18.3	15.3	10.6	8.3	13.7
Batez berceco temperatura minimoa (°C)	3.0	3.2	5.0	6.4	9.7	12.7	14.7	14.8	12.3	10.1	6.0	4.0	8.5
Registraturico temperatura minimoa (°C)	-15.4	-10.5	-9.5	-3.2	-0.2	2.8	5.8	4.0	2.0	-2.5	-8.5	-9.8	-15.4
Batez berceco precipitationea (mm)	146.0	129.8	124.7	139.3	106.9	77.0	65.6	76.1	92.5	112.1	164.8	153.4	1398.2
Precipitatione maximoa 24 ordutan (mm)	96.7	115.5	128.9	78.8	70.1	66.2	103.2	80.3	69.3	88.1	124.1	110.2	128.9
Ithurria: Franciaco climatologia cerbitzua

Sarbideac

Udalerritic RD-933 (7 kilometrotara dagoen Arnegui doana, ancinaco RN-133 ), RD-918 (ancinaco RN-132 ) eta RD-401 errepideac passatzen dira.

Hydrographia

Ibañeta mendatetic guerthu cocatuta, bertan Luçaide eta Lauribar lotzen dira. Errobi ibaiac udalerria ere ceharcatzen du.

Historia

Erdi Aroa

Donibane Garaci hiribildua XII. mende amaieran sorthu cen, Mendiguren gailurrean naffar gothorlekua eraiqui cenean, egungo Citadella, eta erromesen bidea haren magaletic passaraci cenean. Cembait mende gueroago Carlos II.a Naffarroacoa bere "Resumaren guilçatzat" hartuco çuena. Haren garapenac Donaçaharreri nagussitassua kendu ceraucon Urculu eta Orreaga ceharcatzen cituen romatar galçadan Orduan, Naffarroaco Resumaco borz divisioneetaco baten hiriburu bihurtu cen: Borthuez Berçaldeco Merindadea .

Hiribildu çaharreco lehendabicico eraiquinen artean Errobitic guertu cegoen XII. mendeco Sanct Eulalia eliça, Uganga auçoan dagoen Thoqui Eder iceneco etchean dagoen portale romanicoa eta guerthuco muinoan dagoen Mendiguren gaztelua , 1191n aiphatu .

Gazteluaren oinetan, Anso VII.a Azcarrac , Naffarroac regueac , XIII. mendearen hassiera , Navas de Tolosaco garhaipenare ondoren, hiribildu gothortu bat eraiqui çuen, oguiba-atedun harresiz inguratua. Hessi horrec gaur egun ere irauten du. Eliz bat eraiquitzea ere aguindu çuen, hirico defensa-systemaren barnean cegoena: Çubiburuco eliça .

1329an , Philippe Evreuxcoac ( 1328 - 1343 ) forua eman ceraucon hiribilduari, hiriac harresiac , açocac eta feriac controla citzan. Era horretan, Donejacue Bidea eguite ari ciren erromesec bertatic igaro behar çuten Iruñera heldu baino lehen.

XV. mendeco Mendebaldeco Cismaren garaian, Avignongo aita sanctuaren aphezpicu cismaticoa içan çuen 1383 eta 1488 artean. Romacoa , berriz, Baionan cegoen ( Jean Froissartec erra çuen aphezpicu biec Orthecen bildu cirela Gaston Febusec deithua ).

Naffarroaco conquista

1512an , Fernando Catholicoac regue leguezcoac ciren Johannes eta Catalina Labritecoari Naffarroaco Resuma indarrez kendu eta horiec Bearnora alde eguin behar içan çuten. Gaztelaco Resumaco armadac Pyreneoac igaro eta 1512co abuztuan Donibane Garaci conquistatu çuen. Albaco duqueac gazteluaren defensa gogortu çuen irailean .

Irailetic aurrera Johannes Labritecoac guidatutac armadac resumac berrescuratzeari ekin eta Donibane Garaci hartu çuen. Garai hartan, hiribildua escuz escu aldatu cen, ascotan calte ugariac içanic. Labritecoaren 20 000 soldaduec 1512co açaroan hiribildua setiatu arren, gothorlekuco 1000-1800 soldaduec eutsi eguin ceraucoten/cioten. Berriro 1516an ekin ceraucon. Orreagan hil cen ekainaren 17an .

1521eco maiatzaren 12an Labritarren Henrique II.a Naffarroacoac hiribildua setiatu çuen eta 15ean , conquistat eguin çuen. Ekainaren 30ean Noainen galdu, eta hirur asteco setioa içan eta guero, Albaco duqueac gothorleku berrescuratu çuen.

Bitartean, espainiarrec tropac bildu cituzten Naffarroa Beherea birconquistatzec . Gaztelaco soldaduei Noainen borrocatzeco garaiz iritsi ez ciren Aragoico tropac guehitu citzaizten, eta Luis IV.a Beaumontecoa Leringo condeac , Naffarroaco Resumaco aguintar nagussietaco bat içan arren, Espainiaco bandora passatu cela, bere aldeco ehunca guiçon bildu cituen, Donamaria, Ursua eta Maio capitainec recrutatuac. 6 000 infante, 550 çaldizco eta çorci artilleria pieça bildu ondoren, Diego de Vera colonelac eta Leringo condeac Orreaga utzi çuten uztailaren 15ean Donibane Garaciranz.

Invaditzaileac 1521eco uztailaren 20an aurkeztu ciren Donibane Garacin, Donibane Garacico setioa erraitn çaion horretan. Gothorlekua errenditzeco escaerari uko eguin ondoren, artilleria cocatzen hassi ciren. Joan Arberoac erreforçuac escatu cerauzten franciarrei eta Henrique II.a Naffarroacoari , baina Espainiarrec Baionari eta inguruco berce leku batzuei erasso eguinen cerauela beldur cenez, capitainac 400 baino ez cituen içanen, guehienez ere.

Uztailaren 20an , espainiarren hiru setio canoi handiac gaztelua borrocatzen hassi ciren, nondic legitimistec euren artilleriarequin erançuten çuten. Aldi berean, invaditzaileec harresiaren oinharrira iritsi cen meategui bat çulhatu çuten. Lehergailuac jarri ondoren, lehertu eguin çuten eta gothorlekuco defensetan çulho handi bat irequi. Orduan hassi cen erassoa, nationearteco beguiraleec, nagussiqui angles eta portugaldarrec , "bassat " eta "osso borthitz" adjectivoez qualificatu çutena: naffar defendatzaileetaco asco behean harresia jaurti cituzten.

Borrocan hildaco naffarren estimationec legitimisten erdietatic, calculu franciarren arauera, defendatzaileen hirur laurdenera artecoac ciren, Portugalgo embaxadoreac Amberesen errandacoare arauera. Embaxadore anglesec , berriz, hirur ehunca "harresiaren gainetic crudeltassun handiz jaurti" cituztela ceraucoten/cioten, Peio Monteano historialariac jassotaco testigancen arauera. Ikus daitequeenez, sarrasquiaren berri continentean çabaldu cen.

Plaça hartu ondoren, Vera colonela eta Luis IV.a Beaumontecoa Donibane Garacitic retiratu ciren, gazteluan ehun guiçoneco goarnicio chiqui bat utziric. Bacequiten Franciaco armada bat laster iritsico cela zonaldera eta ez çuten harrapatu nahi.

1522an gaztelarrec hiribildua utzi baina 1524co urtharrilean berrescuratu çuten. 1527an naffarre berriro lorthu çuten eta cembait hilabethez mantendu eguin çuten.

Aro modernoa

1530ean , Carlos I.a Espainiacoac seigarren merindadea utzi eta gothorlekua chiquitu çuen. Henrique III.a Naffarroacoac Franciaco thronu lorthu eta Naffarroaco eta Franciaco regue bihurtu cen, haren oinordecoec Carlos X arte erabili çuten titulu bera.

Religione Guerretan , 1567 Joana Labritecoac catholicismoa debecatu eta irailean liga bat eta 1568co marchoan alchamendu bat sorthu ciren. Catholicoen atherpe cena Montgomeryc 1570eco Errhaut Orciralean hartu çuen eta hiribildua eta eliça bi erre cituen. Azquenean, Henrique III.ac egoera compondu eguin çuen.

Franciaco Iraulça

1789co marchoan, Donibane Garacin bildutaco Naffarroaco Gortheec ez çuten beren burua Franciaco "provincia tzat hartu eta ez çuten Franciaco Statu Orocorretara ordezcariric bidali. Ekainean eguindac bilera batean, berriz, laur ordezcari hautatu eta foruac respectatzeco aguinduac cituztela, Parisera bidali cituzten. Hala ere, saioa alferric içan cen, eta 1789co abuztuaren 4co gauean foruac abolitu ciren. Naffarroa Behereac , Iphar Euscal Herrico berce herrialdeequin eta Bearnoequin batera, Pyreneo Behereac iceneco departamendua sorthu çuen.

1790eco marchoaren 4co Leguea departamenduac eta barrutiac sorthu cituen. Iphar Euscal Herrian hiru barruti sorthu cituen: Maule , Donapaleu eta Uztaritze . Laphurdin eguindac guehieguiqueriac cirela eta, egoitza Uztaritzetic Baionara aldatu çuten. Directorioac icenen aldaqueta bulçatu çuen iraulçaileac gogoan har citecen. Horregatic, Donibane Garaci Nive-Franche , Uztaritze Marat-sur-Nive ( Marat cela eta), Itsasu Union , Arbona Constante , Baigorri Thermopyles ( Termopiletaco gudua cela eta), Donapaleu Mont-Bidouce , Luhuso Montagne-sur-Nive , Donibane Lohiçune Chauvin-Dragon , Ainhoa Mendiarte eta Çuraide Mendialde bihurtu ciren.

1790eco Donibane Garacico cantonamenduac egun dituen udalerri berac cituen, Donapaleuco cantonamenduan cegoen Ainhice-Monjolose içan ecic.

Franciaco Iraulçan eta Franciar Lehen Imperioan içandaco gudec gudu-celhai bihurtu çuten Donibane Garaci. 1793an , Conventionearen eta Espainiaren arteco guerran , orduco Nive-Franche gothorlekuan Euscal Herrico Ehiztariec Francia defendatu çuten.

1813an Soultec guidatutac napoleondar contraerasoa Donibanetic hassi cen, Iruñea Wellingtonen setiotic ascatzeco asmoz. 1814an , espainiar reguearen cerbitzura ciharduen Espoz Mina naffa generalac, Pyreneoac ceharcatuta, naffar hiri hau setiatu çuen; baina bertacoec ez çuten etsi, eta hiria Luis XVIII.a Franciacoaren escuetara igaro cen, Napoleon I.ac abdicatu eta guero.

1889an trembidea Donibane Garacira heldu bacen ere, XX. mendean hiria garranci politico eta economicoa galduz joan cen.

Nacien occupationea

Francia bi eremutan banatu cenez, bata Wehrmachten mendecoa eta bercea Vichyco governuac administratua 1940co ekainaren 22an , Beherobico ibarreco goialdea Vichyco governuco administrationeai esleitu citzaion, baina Beherobico ibarreco behealdea, Hirurgarren Reicheco administrationeai . Donibane Garaci, gutigatic, Vichyc administratutaco çathian cegoen. Içan ere, demarcatione-linea ibarraren erdialdean egon cen, Arnegui eta Donibane Garaci artean.

XX. mendea

XX. mendean cehar, nahiz eta aurrecariac XIX. mendearen erdialdean guerthatu, Donibane Garacico gazte asco beren etcheac uzten hassi ciren Americara , batez ere Statu Batuetara , vicitzera joaiteco. Phenomeno hori ez da guelditu 1970eco hamarcadara arte, nahiz eta populationea 1700etic 1400era jaitsi cen. Hala ere, aldea ez cen inguruco gaineraco udalerrietan beçain nabarmena içan; içan ere, Donibane Garaci emplegu-gune bat cen eta, beraz, Garaci eta Baigorrico herrietaco biztanle asco Donibane Garacira edo hiri-mulço bat ossatzen duten ondoco herrietara joan ciren vicitzera.

1980co hamarcadatic aurrera, cultura berritu cen. Euscal nortassuna , ordu arte, Franciar Statuac lausotu eta gutietsi eguin çuen, eta, orain, bertaco biztanleen harrotassuna da. Liscar politico handiac ere guerthatzen dira, berheciqui Ipharretarrac talde armatua sorthuz, 1990eco hamarcadan pixcanaca gutitzen hassico direnac. Orduan, biztanleria 1 500 biztanle inguruan egoncortu cen, eta nekaçaritza-mundua qualitatezco ekoizpena lehenesten hassi cen. Horrela, udalerria Ossau-Irati gaztan dago, eta arrain-hazcunça eta nekaçaritza ecologicoa garatzen dira.

• Hiria XX. mendearen amaieran

• Pilota partida

• Donibane Garacico guelthoquia

• Errobi 1843an, Eugène de Malbosen escutic

Demographia

1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851	1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896	1901
1121	1286	1421	1632	1771	1979	2332	2085	1979	1752	1939	1959	1972	1641	1556	1545	1546	1600	1682
1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954	1962	1968	1975	1982	1990	1999	2005	2010	2015	2018
1638	1566	1404	1517	1591	1541	1541	1537	1612	1686	1729	1563	1432	1417	1511	1471	1580	1553

Graphico hau ecin da une honetan ikussi, software araço bat dela eta. Lanean ari gara ahalic eta lasterren graphicoac berriro eracutsi ahal içaiteco.

Auçoac

Ikus cerrenda: « Donibane Garacico auçoac »

Donibane Garaci 7 auçotan banatuta dago, eta honaco hauec dira:

• Alde Çaharra
• Eiheraberri
• Larraburu
• Larroinea
• Lauribar
• Portaleburua
• Uganga

Economia

Donibane Garacico empresa nagussia pattarra eguite duen SARL Étienne Brana da, Departamenduco elicagaiguinçaren importanteenetarico bat dena.

Hiria Iphar Euscal Herrico barnealdeco eta Euscal Pyreneoetaco eracarpen touristicoraco gune garrancitsua ere bada, bai berezco eracarpenagatic, bai lurraldeco communicatione-ardatz nagussietan egoiteagatic.

Laborança ( arthoa , çuhainac , mahastiac , barazquiac ) eta abelçainça ( behiac , ardiac eta cherriac ) dira jarduera nagussiac. Naffarroa Behereco merkataritza-gunea ere bada ( astelehenetaco açoca eta aphiril , uztail eta abuztuco ardi eta gazta -feriac). Tourismoac ere garranci handia du escualdean.

Hiriguinça

Lurçoruaren occupationeco mappa, 2018an

Typologia

Naffarroa Behereco gaineraco udalerriequin alderatuta biztanleria-densitate handia duen arren (559 biztanle/cm²), horren raçoina da udalerriec 2 cm²-co açalera baino ez dutela, eta, beraz, ia ez dutela eremu-eremuric etchevicitzacoac compensatzeco. Hala eta guztiz ere, Donibane Garaci landa-eremuco udalerria da, nahiz eta Naffarroa Behereco udalerriric urbanizatuena içan.

Merkataritza-gune garrancitsua da, inguruco handiena, eta Pecotchetaren bentec baino ez dute gainditu Luçaiden , Naffarroa Garaico mugan. Osso hiri touristicoa ere bada, berheciqui Donejacue bidean visitatua.

Lurçoruaren occupationea

Udalerrian nagussi den lurçoruaren occupationea artificialiçatutaco lurraldeetacoa da; içan ere, 2018an lurçoru donibanegarztarraren % 51 ciren, hau da, ia 1,35 cm². Aurreco registroequin alderatuta, 1990ean , 6 punctu inguruco igoera egon da, garai hartan copuru hori % 45 ingurucoa baitzen.

Udalerrico lurçoruaren berce bi erabilera nagussiac nekaçaritza-eremu heterogeneoac ( % 29,2) eta belhardiac ( % 19,7) dira.

Politica

Auçapheçac

Ikus cerrenda: « Donibane Garacico auçapheçac »

Donibane Garacico auçapheça , democraticoqu hautatua eta voto guehien jasso dituena, Donibane Garacico herrico etcheco governuburua da, bertaco athalac çucendu eta coordinatzeaz arduratzen dena, bai eta Donibane Garaci berce udalerri edo eracunde batzuequico harremanetan ordezcatzeaz ere.

2020tic 2026raco leguealdic auçapheça Laurent Inchauspe da.

Functioneac

Auçapheçac functione bikoitza du:

• Herrico administratione-burua da
• Statuaren ordezcaria da herrian

Berezco bothereac ditu:

• Herrico agenteen buru hierarchicoa
• Udalçaingoaren arduraduna. Ordena ona, segurtassuna, segurtassuna eta ossassungarritassun publicoa bermatzea du.
• Lur-occupatione baimenac emaitea
• Egoera civileco officiaria

Hautescundeac

Donibaneco 2020co marchoaren 15eco herri vocen emaitzac Cerrendaburua Cerrenda Lehen itzulia Eserlekuac Voçac % HC EHE Laurent Inchauspe independente 425 55,19 15 1 Xabi Larre independente 345 44,80 4 0 Erroldatuac 1 070 100 Abstentioneac 266 24,86 Parte-harcea 804 75,14 Çuriac eta baliogabeac 34 3,17 Baliodunac 770 95,77

Donibaneco 2014co marchoaren 23co herri vocen emaitzac Cerrendaburua Cerrenda Lehen itzulia Eserlekuac Voçac % HC EHE Alphonse Idiart independente 611 66,70 13 5 Xabi Larre independente 305 33,29 2 0 Erroldatuac 1 100 100 Abstentioneac 155 14,09 Parte-harcea 945 85,91 Çuriac eta baliogabeac 29 3,07 Baliodunac 916 96,93

Eracunde publicoac

2017co urtharrilaren 1era arte, Donibane Garaci Garaci-Baigorri herri elkargoaren quid cen. Une horretatic aurrera, sorthu berria cen Euscal Hirigune Elkargoaren parte içaitera passa cen.

Garraioa

Euscal Hirigune Elkargoaren escu dagoco Car Express hiriarteco autobus sareac cerbitzatzen du herria. Guztira, line bakarra escaincen du cerbitzua.

Baiona-Donibane Garaci burdimbideac cerbitzua emaiten du Arrosa udalerriri, Chic Chaquen 54. linearen bidez.

Gainera, Hergarai Vicic escatutaco Garraio Solidarioa cerbitzu presta derauco/dio udalerrian.

Cultura

Donejacue Bidea udalerritic igarotzen da, Donaçaharretic dathorren . Hurrengo udalerria Arnegui edo Orreaga da.

Euscara

Luis Luciano Bonapartec , 1869an , Garaci escualdeco herri guztiac sailcatu cituen, Arnegui içan ecic, ekialdeco behe-naffarrera euscalquia , Amicüce eta Oztibarre escualdetan hitz eguiten cena.

Coldo Çuaçoc , 2010ean , Donibane Garacic naffar-laphurtera euscalquia sailcatu cituen.

Hezcunça

Udalerrian laur escola daude: escola publicoa, haurçaindegui publicoa, Garacico ikastola eta Sainte-Marie lehen mailaco escola privatua. Garacico ikastolac murguilce bidezco euscarazco iracascunça escaincen du, eta berce hirur escolec francesa - euscara iracascunça elhebiduna, orduteguiaren erdia hizcunça bakoitzean dutela.

Udalerrian, gainera, bi ikastetche daude: bata publicoa (Citadellaco collegioa) eta bercea privatua (Joan Maiorgaco collegioa). Iracascunça orocorreco eta professional publicoco lyceo bat (Naffarroaco lyceoa) eta nekaçaritzaco lyceo privatu bat (Frances-Enia lyceoa) ere badaude.

Quirola

Union sportive Garaci (US Garaci) 1963n sorthutac rugby taldea da. 2003an desaguert cen Union sportive Baigorri (US Baigorri) taldearequin bat eguin çuenean Union sportive Naffarroa (US Naffarroa) sorceco. Egoitza sociala Donibane Garacin egon arren, Baigorrin egoitza eransi bat dago.

Footballl Club Garaci (FC Garaci) 1977co udazquenean sorthutac football taldea da, Donibane Garacin du egoitza sociala.

Donejacue bidea

Occitaniaco eta Franciaco Donejacue bideetatic dathoce erromesac Donaçaharretic sarcen dira Donibane Garacira, Donaçaharretic , Maddalengo capperatic igaro ondoren. Citadellaco carrica ceharcatu eta Errobi ibaia gurutzatzen dute, romatar çubitic , Espainiaco carricara igaro eta Erdi Aroco hiritic Donejacueraco bidean.

Jaiac

Uztailaren 15ean , Joan Maiorga martyriaren eguna ospatzen dute.

Cinema

Donibane Garaci ikus-ençunezco haimbat productioneren scenatoqui içan da, hala cinematographicoac nola televistacoac:

• Gorri le diable (1968)
• Saint-Jacques... La Mecque (2005)
• Les derniers jours du monde (2008)
• The Way (2010)
• Les Grosses Têtes (2013)

Ondassun nabarmenac

Arma-etcheco sarbidea eta hobia

Eliça eta çubi romatarra

Mendigurenen igoera eliçaren atzetic

Erdi Aroco harresiac hiriaren sarreran

Mansart etchea

Harresietaco ingurubidea

Ondare militarra

Mendiguren gaztelua edo Donibaneco citadella

Laur gothorlekurequin, 1626 eta 1627 artean eraiqui çuen Pierre de Conty de La Mothe d'Arguencourtec , eta 1640 eta 1648 artean Nicolas Desjardinsec uquit çuen. Mendebaldeco hormac 1540 eta 1560 urthee artean eraiquitaco artilleriaco casamatac ditu, hiribilduaren leialtassuna ciurtatzeco, bethi Naffarroaco Resumari leial içan citzaiona. 1686tic 1700era , François Ferry ingeniariac lan ossagarriac eguin cituen gothorlekuan: casernac eta defensa ossagarri batzuc eraiqui cituen, Sébastien Le Pestre de Vaubanen aguindue jarraituz. Hassieraco planaren jarraitutassunean hobecunça chiqui batzuc eguin ciren 1728ra arte. XIX. mendean cehar ia ez cen aldaquetaric içan gothorlekuan, XVII. mendearen lehen erdian Naffarroaco architectur militarraren eredu ongui conservatua eta apparta içan cena.

Bi sarbide ditu, biac Citadellaco carricatic . Mendebaldeco sectionetic, Garacico behereco çathia eta Baigorrico ibarra ikusteco auquera dago. Berriqui çaharberritua, gothorlekuac gothorleku bastioidunen defensa-systema ulercea ahalbidetzen du, gothorleku eta çubi alchagarriz bethetaco lubaqui eta harresiequin . Gainera, adibide berhecia da, lurra erabat menditsua eta irregularra baita.

Gaur egun escola publicoa dagoen arma-etchea ecin da visitatu.

Religione-ondarea

Çubiburuco eliça

Lehen Çubiburuco Andredena Maria beçala eçagutua eta gaur egun Jassocunça deithu , hiriaren erdian dago, gothorlekutic eta Errobi ibaitic guerthu, Erdi Aroco harresiaren çath delaric. Eliçaren ondoan dagoen eraiquinac Andredena Mariaren hospitalea hartu çuen mende ascotan, eta mulço bera ossatu çuen eliçarequin.

Eliçaren dorrea, Andredena Mariaren athearen gainean dago, çubi romatarra Citadellaco carricarequin lotzen duena.

Oinharri romanicoen gainean gothico styloan eraiquia, eliçac bi gambera, bi tribuna solairu eta coru polygonal bat dituen nabe bat du. Bere barnean, XIX. mendearen erdialdeco organo bat dago, bi teclatuz eta pedal batez ossatua. Jondoni Frances Xabierrecoaren statuaren atzean cegoen, 2002 eta 2004 artean çaharberritze lanac eguin ondoren, thoqui ikusgarriago batera joan cen arte.

Ondare civila

Caleac

• Citadellaco carrica
• Espainiaco carrica
• Franciaco carrica
• Eliçaco carrica
• Uharteco carrica
• Ithurrico carrica
• Ascatassun carrica
• Çuharpetaco carrica

Plaçac

• Floquet emparança
• Charles de Gaulle emparança
• Trinqueteco emparança
• Plaça Berria

Çubiac

• Romatar çubia
• Çubi berria
• Eiheraberrico çubia
• Lauribarreco çubia

Atheac

• Jondoni Jacobe athea
• Franciaco athea
• Eliçaco athea
• Andredena Mariaren athea
• Espainiaco athea

Berceac

• Erdi Aroco harresiac
• Mansart etchea
• Etchehandia etchea

Donibanegaraztar ospetsuac

• Johannes Jatsu (?-1515), leguelaria.
• Joan Arberoa (1470-1521), militarra.
• Johannes Uharte Donibanecoa (1530-1588), medicua eta philosophoa.
• Joan Maiorga (1533-1570), jesuita eta margolaria.
• Henri Fargües (1757-1804), politicaria.
• Raymond Larraburu (1797-1875), politicaria.
• Michel Renaud , (1812-1885), politicaria.
• Charles-Alexandre Fay (1827-1903), militarra eta cartographoa.
• Charles Floquet (1828-1896), politicaria.
• Jean Barbier (1875-1931), euscal idazlea.
• Pierre Duny Petre (1914-2005), euscal idazlea.
• Michel Inchauspe (1925-2011), bancaria eta politicaria.
• Bernard Housset (1940-), apheça.
• Marc Etcheberz (1947-) famacialari eta rally-pilotua.
• Antton Lucu (1959-), idazle eta ancerclaria
• Chetch Etcheberri (1964-), ecologista eta aberçale buruçaguia.
• Patchicu Uranga (1969-), idazlea eta animatzaile culturala.
• Imanol Hariñordoqui (1980-), rugby jocalaria.

Hiri senidetuac

Donibane Garaci ondorengo hiriequin senidetuta dago:

Liçarra ( Naffarroa Garaia ) South San Francisco ( California ) ( Ameriquetaco Statu Batuac )

Irudiac

• Citadellaco carrica Citadellatic ikussit

• Çubiburuco eliça

• Alde Çaharra Larroinetic ikussit

• Garacico ikuspegui Citadellatic ikussit

• Mendiguren gazteluco sarbide bat

Ikus, gainera

Euscarazco Wikipedian bada athari bat, gai hau duena: Donibane Garaci

• Garaci
• Naffarroa Beherea

Campo estecac

• Donibane Garacico Herrico Etchearen webgune officiala

• Datuac: Q270294
• Multimedia: Saint-Jean-Pied-de-Port
• Liburuac: Euscal Herrico bidaia-guida/Herriz herri/Donibane Garaci