Wikipedia

Bizcaico Jaurerria

Bizcaico Jaurerria XI. mendetic XIX. mendera arte Bizcaian eta inguruco lurralde batzuetan garatu cen aguinte systema içan cen.

Bizcaico Jaurerria
1040 – 1876
Jaurerria
Bizcaico Batzar Nagussiac
Bizkaiko bandera

Bizkaiko armarria

Geographia
Hiriburua Bermeo (1476-1602)
Bilbao (1602-)
Cultura
Hizcunça(c) euscara ( bizcaiera çaharra eta bizcaiera modernoa ), latina ( Erdi Arocoa eta Phizcundecoa ) eta gaztelania ( Erdi Arocoa , moderno goiztiarra eta modernoa )
Historia
Sorrera 1040
Deuseztapena 1876
Ondorengoa →
Bizcaia

Enneco Lopez "Ezquerra" içan cen Bizcaico lehen jauna, 1040an hassit ; eta 1379an , Johannes I.a Gaztelacoa Bizcaico jaun bihurcearequin, titulu hori Gaztelaco koroac bereganatu çuen, eta guero Espainiaco Resumac .

Laur etche edo leinu nagussi egon ciren jaurerriaren historian: Haro, Borgoña, Lara eta Trastamaracoac.

Lurraldea garai hartan guztian bi mulço handitan banatzen cen:

Encarterria gueroxeag batu cen Bizcaira.

Sorreraren condaira Aldatu

840an , Alfonso II.aren tropa asturiarrec , Ordoño bere anaiac çucenduta, cerga ez ordainduac escatu cerauzquioten Bizcaiari ( idi bat, behi bat eta çaldi çuri bat). Bizcaitarrec ukatu eguin çuten escaera, Paduraco guduan borrocatuz eta irabaciz, eta horren ondoren, tropa galçaileei Luiaondoco ( Araba ) Mallatu edo Malatu çuhaitzeraino jarraitu ceraueten, garai hartan hanche baitzegoen Bizcaico muga. Harrezquero, Padura Arrigorriaga içaiter passatu cen (hitzez hitz "harri gorri ascoco lekua"), gudua borthitzean isuritaco odolac lurçorua gorriz tindatu ei çuelaco. Alfonso II.aren gudarostearen çucendari içandaco Ordoño infantea bera borrocan hil cen, eta ordutic bere hilhobia Sancta Maria Madalenaren eliçan dago, Arrigorriagan . Borrocan, bizcaitarren artean, Lope Fortun nabarmendu cen, Mundacacoa , bere suhartassunagatic. Lope Fortun princessa scotiar baten eta Sugaar iceneco Mundacaco noble baten semea cen, eta guduaren ostean bizcaitarrec chalotu eguin çuten eta 888an euren jaun icendatu. Bizcaico lehen jaun bihurtu cen, Jaun Çuria icenarequi , osso ilehoria eta açalez çuria celaco.

Historia Aldatu

 
Fernando II.a Aragoicoac 1476co uztailaren 30ean Guernican foruac cin ondoren Bizcaico Batzar Nagussien ohore jassotzen du.

Erreconquistaren hassiera , egungo Bizcaia ossatze çuten lurraldeetan Asturiasco Resumac indar handia çuen.

1029an Anso III.a Nagussiac Gaztelaco contherria conquistat eta hamaica urthez Iruñeco regueec jaun ta jabe içan ciren Bizcaian . 1040an , Haro leinuco Enneco Lopez Bizcaico governadorea içan cen, Bizcai gunecoa hain çucen ere, hau da, Encarterri eta Durangoco Merinaldea contuan hartu baric. Orduan Gaztela eta Naffarroa arteco liscarretan, Gaztelaco condea cen Fernando I.a Leon eta Gaztelacoaren alde eguin eta honec lagunça esquerceco Bizcaico jaun icendatu çuen, titulua jaraunspenezcoa içanic.

Diego Lopez I.a Harocoa eta bere semea cen Lope Diaz I.a Iruñeco regueen basailuac içan ciren baina 1135ean Alfonso I.a hil cenean, Alfonso VII.a Gaztelacoaren alde eguin çuten Garcia V.a Naffarroacoaren calteraco. Orduco Encarterri Gaztelaco Resumari lothut cegoen eta Durangoco merinaldea , berriz, Naffarroaco Resumari .

Diego Lopez II.a Harocoa 1195 . urtheco almohadeen aurkaco Alarcosco guduan eta 1212co Navas de Tolosaco guduan alferiz eta banderaduna içan eta guero, Gaztelaco Alfonso VIII.ac Durango eman ceraucon. Orduraco eta 1200 inguruan Gaztelaco Resumac Naffarroaco Resumaco mendebaldeco lurraldeac conquistatua cituen, tartean Durangaldea .

Bercetic, aphurca-aphurca, Erdi Aroan cehar, Encarterriec Bizcaico jaurerriarequico lothura sendotu çuten, bai ezconçaz, bai dohainçaz; eta XIII. menderaco , Haro leinucoec Encarterriac mempean cituzten. [1]

Belhaunaldiz belhaunaldi Gaztelaco Resuman leinu botheretsuenetarico bat cen Harotarrac Bizcaico jaunac içan ciren, amaren partez 1370ean Johannes Gaztelacoac jass arte. Honec aitaren partez, Gaztelaco Resuma jaraunsi eta handic aurrera Bizcaico jaunaren titulua, hassieran, Gaztelaco koroari eta Carlos I.a , eta guero, Espainiacoari , lothut içan cen.

 
Haro leinuco armarria. [2] Bizcaico jaun içan ciren XI. eta XIV. mendeen artean.

Regueec, bizcaitarrec bere aldean içaiteco, jaun bilhacatzeco Bizcaico foruac mantendu eta defenditzea cin eguin behar çuen. Hona hemen cin eguiteco erraiten cituen verbac, gaur egungo bizcaiera batura itzuliac (originalac gaztelaniaz dira):

«

Nic, Bizcaico jaunac, cin eguiten dot
cinçoro ta eguitan çaindu,
gorde eta gordeaço eguinen dodaçala
Bizcaitarren ascatassu ,
escubide, usario eta ohiturac,
bardin Lur-Edeguicoac
cein uri eta uribilduetacoac ,
cein Encarterri eta Durangaldecoac ,
orain arte lez içan dabeçan moduan,
euren vorondatea horixe da eta. [3]

»

Cina ondo eguiteco cin-bidea eguin behar çuen, Bizcaico Foru Çaharraren II. Leguearen 1. Athalean erraiten çuen moduan: Bilbaoco hiribilduaren atheetan, Larrabetzuco San Emeterio eta San Celedonio eliçan , Guernican bertaco arbolapean eta Bermeoco Sancta Euphemia eliçan .

Jaurerriaren aldeac Aldatu

Hona hemen Jaurerria ossatzen çuten parteac:

Lur laua Aldatu

Saconceco, iracurri: « Lur laua »
 
Bizcaico hiriac eta hiribilduac (gorriz), eta lur laua (laranjaz)

Lur laua harresiric ez çuena cen, hau da, Foru Çucembide Civilac araututaco, infançoiec ossatutac , sei merindadeetan antholaturic 72 eliçatheac . Hona hemen aiphatutaco sei merindadeac:

  • Uribeco merindadea
  • Busturico merindadea
  • Marquinaco merindadea
  • Çornotzaco merindadea
  • Bediaco merindadea
  • Arratiaco merindadea
 
Franz Hohemberg belgicarrac 1554an eguindac Bilbaoco mapp .

Hiribilduac eta hiria Aldatu

Saconceco, iracurri: « Hiribildu »
 
 
Bizcaico Jaurerrico aduanac: Balmasedaco Aduana Çaharra ( Horcasitas jaureguia ) eta Urduñaco Aduana Çaharra, Foruen plaçan

Bizcaico hiri eta hiribilduec economia systema ezberdina çuten. Berce foru ezberdin bat, Çucembide civil arrunta, çuten eta harresiac eraiquitzec escumena çuten. Hauec dira Bizcaian dauden hiribilduac :

Hiriaren titulua duen bakarra Urduña da, Araban dagoen Bizcaico sclavea .

Encarterri Aldatu

Saconceco, iracurri: « Encarterrico historia »
 
Avellanedaco Batzarretchea

Bizcaico jaurerriac Encarterri Haroco leinuaren eraguinari esquer eta era malkarsuan bereganatu çuen Erdi Aroan cehar. XIV. menderaco bere Junta eta Foru berezcoa çuten, guero baita Bizcaico Foru Çaharra onhartu . Bere antholacunça administrativoa çuten concejutan banatutaco 10 republiquec ossatuta, ordezcariac bidalcen cituzten Avellanedaco Juntetchera gai amancommunac eztabaidatzeco. Orduan ordezcari amancommuna bidalcen çuten Guernicaco Batzarretara. XVII. mendean Encarterrico borz concejuc Guernicaco Batzarretara bere ordezcaria bidalcea lorthu çuten. 1804an Avellanedaco juntetchea deseguin eta Encarterrico concejuac lur lauaren parte bilhacatu ciren.

Durangaldea Aldatu

Saconceco, iracurri: « Durangoco merindadea »
 
Guerrediagaco larre forala.

Gaztelaco Alfonso VIII.ac Diego Lopez II.a Harocoari bere lagunça esquerceco Durangoco merindadea eman ceraucon. Honec, jadanic Bizcaico jauna cena, bere lurraldeetan lothu ceraucon.

Merindadeac bere forua ere baçuen eta Batzarrac eguiten cituen Abadiñoco Guerrediaga auçoco San Salvador eta San Clemente ermitaren aurrean dagoen landa foralean [4] .

1576an merindadeac bere foru proprioac baztertuz Bizcaico Foru Çaharra harcea eta Jaurerriac Durangaldean eguite duen cudeaqueta ordaincea erabaqui cituen. 1628an Merindadeac Guernicaco Batzarretara ordezcariac bidalcea erabaqui çuten [5] .

 
Bizcaico merindadeac XVIII. mendean. [6]

Eracundeac Aldatu

Batzar Nagussiac Aldatu

Saconceco, iracurri: « Bizcaico Batzar Nagussiac »
 
Guernicaco Batzarretchea .

Jaurerria governatzeco leguebilçar eta organo-legueguile nagussia içan ciren [7] . Bertan, nahiz eta era ezberdin batean içan, bizcaitar guztiec ordezcaritza çuten:

Guztira Batzarrec 101 ahaldunec ossatuac içan ciren [8] .

Errejimentua Aldatu

  • Errejimentu Orocorra - 1500ean sorth çuten Batzarrac bilduta ez ceudenean Jaurerria governatzeco helburuaz sorthu çuten. Batzar Nagussiec hautatutaco 12 errejidorec ossatzen çuten, Correjidorearen çucendaritzapean. Lagunceco leguelari bi, scribau bi eta syndico bi cituzten. Guztira 19 personec ossatzen çuten errejimentua, urthean hirutan bilcen ciren. Demboraren poderioz Jaurerrico Governu Universala hartu çuen icena.
  • Errejimentu Berhecia - 1570ean sorth çuten Errejimentu Orocorra bilduta ez ceudenean Jaurerria governatzeco helburuaz sorthu çuten. Bilbaon vici cen errejidoreec ossatzen çuten [8] .

Foru Aldundia Aldatu

Saconceco, iracurri: « Bizcaico Foru Aldundia »
 
1575eco Bizcaico Foru Çaharra .

XVIII. mendean sorth çuten Jaurerria governatzeco eracunde hau. 1645an Errejimentu Berhecia icenaz aldatu eta Foru Aldundia bihurtu cen. Gainera Errejimentu Orocorra requico çuen mempecotassuna desaguertu cen. Çazpi quidec ossatzen çuten: sei Ahaldun Nagussi eta correjidorea presidentea cen.

Ahaldun Nagussiaren helburua Errejimentua eta Batzar Nagussiac presiditzea cen, non hitza baçuen, baina votoric ez. Gainera militar eta cerga-gaietan, Jaurerriaren alchor publicoaren cudeaquetan, communicabideen egoera eta onguinçaz arduratzen cen.

Ahaldun Nagussiac Bizcaico Batzar Nagussiec hautatuac ciren eta bi urtheco aguintaldia (berce cargüec beçala) çuten. Aguintaldiaren bucaeran ephaiqueta eguiten ceraucoten/cioten [8] .

Correjidorea Aldatu

Saconceco, iracurri: « Correjidore »

Jaunaren (hau da, reguearen ) ordezcaria cen Bizcaian . Hori cela eta Bothere judicial (jurisdictioe berheciac salvuespena içanic) cegoquion. Jaunac auqueratua içan cen eta Bizcaico Foru Çaharraren arauera, legueguiçon, doctore edo licenciatua eta Ebroz berçaldecoa (interes particularrac içan ez eta impartialtassuna içan cedila) içan behar cen. Bere eguinquiçunac Batzarrac, Errejimentua eta Aldundia presiditzea eta hiribildu eta eliçatheen vicitza economicoa cudeatzea ciren [8] .

Syndicoa Aldatu

Syndicoaren eguinquiçun bakarra foruaren defensa eta bethetzea jagoncea cen. Bizcaico Batzar Nagussiec hautatzen çuten eta foru-baimena emaite çuen, foruaren contracoac ciren jaunaren edo Foru Aldundiaren erabaquie vetoa jarriz. Forua arriscuan jo baçuen Batzarrac edo Errejimentua deithu ceçaqueen, baita aucietan Jaurerriaren ordezcaritza içan ere [8] .

Bizcaico jaunac Aldatu

Saconceco, iracurri: « Bizcaico jaun eta andreen cerrenda »
 
Bizcaico jaunen quadroac Guernicaco Batzarretchearen Bilçar Aretoan

Bizcaico jaunei cegoquiena contuan hartuta, hirur aro ezberdinac daude:

Lehendabicicoa, apocryphoa, Andecan hassi eta On Cenon bucatzen dena; bigarrena, "Çuriana", Çuria eta gueçurretan nahassitaco bere ondorioena, non aguian cembait benetacoa dagoena, eta hirurgarrena, nabarmen benetacoac direnac.

Ez da eçaguna nor içan cen lehendabicico Bizcaico Jauna. Batzuec uste dute, Gaztelaco condeac bere balentriac eta verthute moralac cirela eta gailencen cirelaco eta bere lurraldeac Mena , Aiara eta Encarterri ossatze çuten cembait lurraldetaraino ere ailegatzen cirelaco, bizcaitarrec bere leinuco buruçaguietaco batengan arreta jarri çuten; berce bizcaitarrec , durangarrec Naffarroaco regue-reguinengan jarri çuten beçala. [9]

Condairazcoac Aldatu

 
Diego Lopez V.a Harocoaren statua Bizcaico Jauna eta Bilbao eratu çuena.

Lope Garcea Salaçar historialariac Bizcaian historicotzat jotzen diren aguertu baino lehen borz jaun baceudela cioen. Hona hemen cerrenda:

Historicoac Aldatu

Aiphatutacoac eta guero Garcea Salaçarrec historicoac jarcen du cerrendan, lehendabicicoa Enneco Ezquerra içanic, Bizcaico seigarren jaun eta Ansoren sasianaitzat çuena [11] .

Enneco Ezquerra Haro leinucoa içan cen. Hona hemen Bizcaico jaunen leinuac:

Azquen jauna Johannes Gaztelacoa içan cen. Hil cenetic aurrera Bizcaico jaunaren titulua hassieran Gaztelaco koroari eta Carlos I.a eta guero Espainiacoari lothu içan da.

Referenciac Aldatu

  1. ↑ Miguel González San Martin (çucendaria): Musquiz: Approximación a su historia , Musquizco Udala eta Petronor , Bilbao , 1992 . ISBN 84-606-0791-7 .
  2. ↑ grandesp.org.uc
  3. ↑ Bizcaico Batzar Nagussiac: Jaunaren Cin Eguitea
  4. ↑ Guerrediaga Elkartea: Durangaldea
  5. ↑ Otchandioco Udalaren webgunea: Historia
  6. ↑ Condaira. (Noiz consultatua: 2017-11-21) .
  7. ↑ Bizcaico Batzar Nagussiac: Historia
  8. ↑ a b c d e Manuel Montero , "Historia General del País Vasco" , Cherthoa , Andoin , 2008
  9. ↑ Estanislao Jaime Labayru eta Goicoetchea. Historia de Vizcaya . II. Liburuquia, I. Athala, IV. Capitulua. Online escuragarri
  10. ↑ las Bienandanças: "Título de cómo fue don Munso López, su fijo, segundo Señor de Vizcaya"
  11. ↑ Ana María Marín Sánchez (arguitaratua ) "Bienandanças e Fortunas de Lope García de Salaçar" XX. liburua

Ikus, gainera Aldatu

Campo estecac Aldatu

" https://eu.wiquipedia.org/w/index.php?title=Bizcaico_Jaurerria&oldid=9391485 "(e)tic escuratuta