Wikipedia

Bearnoco Bizconderria

Bearnoco Bizconderria ( gascoieraz : vescomtat de Bearn edo vescomtat de Biarn ) Erdi Aroan Bearnon garatu çuten aguinte systema içan cen. Bizconderriac bere burujabetza aldarricatu çuen 1347tic eta, XV. mende amaieratic, 'princerri' icendapena hartuz joan cen, eta Naffarroaco Resuma requin uztartu. 1620an, Franciaco Louis XIII.a c Paue ra çucendutaco expeditione militar baten amaieran, Bearnoc eta Naffarroac galdu eguin çuten de facto independencia politicoa.

Historia Aldatu

 
Bearnoco bizconderriaren armarria

Vasconiaco jaurerria Aldatu

Nahiz eta 843an Verdungo Hitzarmenac Mendebaldeco Franquiaco resuman ocatu, 852z gueroztic ez dago Francoen Resumari men eguin ceraucola adiarazten duen probaric, eta bai, ordea, Vasconiaco duquerriaren baitha thoquico aguintarien mempe içan cela.

Bearno, Gascoinia bihurcen ari cen Vasconiaco duquerrian cegoen 1062. urthe arte, baina orduan Akitaniaco duqueac titulua beretzat reclamatu çuen. Biarnoc, asmo expansionista batez bethea, Güi-Geoffroi Akitaniaco duquearequin bat eguin çuen, eta indar vascoiei gailendu La Castellleco Guduan, Aturri ibaitic hurbil. Vasconiaco Duquerria deseguin eguin cen. Bere lehendabicico leguebilçarra, Cour Major icenecoa, 1080 . urthean sorthu çuten, hau da Anglaterracoa baino 185 urthe aurrerago. Leonor Akitaniacoaren bitartez Anglaterraco Resumari lothut egon cen mende batez (1242-1347).

Princerria Aldatu

1290ean Bearno Foix contherriaren escuetan gueratu cen. 50 urthe gueroago, Gaston III.a Febusec Anglaterraco eta Franciaco Coroen arteco gathazca ethengabeac probestu cituen bere helburu politicoac bethe ahal içaiteco. 1347 arte Bearnoco bizcondeen gortheco actac Franciaco reguearen araueraco data çuten. Urthe horretatic aurrera, Bearnoco bizcondearen arauera eçarri cen chronologia, bertaco "jaun" bihurtuta ( dominus ), "Jaincoaren aurrean bakarric erançule", eta hala jaquinaraci ceraucon bizcondeac Franciaco reguearen mandatariari. Foixco contherria eta haren mendeco gaineraco lurraldeen icenean, ordea, men eguin ceraucon Franciaco regueari. [1]

Gastonec, orduan, Pyreneoetara çucendutaco politica bat jarri çuen abian, eremu horretan guztian berac guidatutaco Bearnoren nagussitza escuratzera bideratua, hartara, Tolosa Occitania eta Baionaren arteco galçaraco merkataritza aberatsetic irabaciac atheratzeco asmoz. Azquenean, haatic, ez çuen hori erdietsi ahal içan, eta bizconderria Franciaco regueari utzi ceraucon oinordetzan (1390). Aldiz, Gaston hil cenean, Bearno ossoco ordezcariac berehala elkartu ciren, eta Bearnoco Statu Nagussiac eratu cituzten Orthecen. Haiec Mathieu Castelllbocoa hautatu çuten oinordeco legitimo. Anglaterra eta Franciaco regueec, Ricardo II.ac eta Carlos VI.ac, hurrenez hurren, aithortu eguin çuten de facto Bearnoco jauna eta lurraldearen burujabetza. [1]

Hurrengo bizcondeec eta Statu Nagussiec eutsi eguin ceraucoten/cioten Gaston III.ac hassitaco Bearnoren burujabetzaren bilhaquetari eta Pyreneoetaco nagussitza nahiari. Franciaco eta Anglaterraco coroen gatazquetan, horretaraco, Bearnoc neutraltassun politica bat bulçatu çuen. Hala ere, hancamotz cebilen Bearnoren içaitezco burujabetza soilarequin, eta bertaco jaunec Pyreneoez hegoaldeco monarchiequin lothura estutzea bilhatu çuten, thronu bat escuratuz cilheguitassun politico ossoa erdietsi ahal içaiteco. Horretaraco, XV. mende ossoan jopunctuan jarri cituzten Aragoico eta Naffarroaco koroac eta, azquenean, heldu eguin cen egoquiera: 1479an, Foix-Bearne etcheco Francisco Febus heldu cen Naffarroaco thronura, haren amona Leonor Naffarroaco reguina hil cenean. Era horretan, Naffarroa-Bearne koroa beraren peco lurralde burujabe bikoitza jarri cen abian, Maddalen Valoiscoa c, Vianaco princessac, çucendutaco politica diplomatico trebe batean oinharritua. Paue bizconderrico hiriburu bilhacatu cen (1463). [1]

1479tic aurrera Foix etcheco familia Naffarroaco regue-reguin ere bilhacatu cen oinordetza bidez, eta harrezquero Naffarroac eta Bearnoc elkarrequin eguin çuten bidea 1512 arte Foix-Labrit leinuaren escutic. 70eco hamarcadatic aurrera, bere burujabetza nabarmendu nahi içan çuen, princerri icena lehenetsiz, bizconderri baino, baita aguiri officialetan bearnesaren erabilera berretsiz eta defendatuz ere. 1512tic aurrera, Gaztela-Espainiaco armadec Naffarroaren Pyreneoez hegoaldeco lurraldeac mempean hartu ondoren, Naffarroa Behereac eta Bearnoc burujabe jarraitu çuten Naffarroaco Resuma independentearen barruan.

Henrique III.a Naffarroacoa Franciaco regue bilhacatu cenean, ez cerauzquion bere lurraldeac Franciaco koroari lothu. 1596co abenduan, berretsi eguin çuen Rouenen Francia eta Naffarroa-Bearno berheicita jarraitu beharra, baita 1607an ere Parisen. [2] Aldiz, haren seme Luis XIII.ac Franciaco Statuen escaera bat jasso çuen 1616an: bere koroaren pean ceuden lurralde guztiac Franciari lot cequizquiola. Aurrez aurre içan cituzten Bearnoco statuac edo batzarrac, princerriaren soveranotassuna defendatzearen aldecoac. [3]

Berçalde, puri-purian cen Bearnon eta Naffarroa Beherean Eliça catholicoari hamarcada batzuc lehenago bahitutaco jabetzen aucia. Luis XIII.a regue gazteac Franciaco statuen escaerari casu eguin cerauen/cien, Bearno-Naffarroaren nahiaren contra; 1620an , aldiz, Luis XIII.ac (Naffarroaco II.ac) Eliçaren ondareac itzulcea aguindu çuen. Naffarroa eta Bearnoco aguintariec uko eguin ceraucoten/cioten, baina horren aitzaquian Francia eta Naffarroaco reguea armada baten buruan sarthu cen Pauera. Bearnoco hiriburura helduta, bere thronutic, bai Bearnoco princerria bai Naffarroa Beherea Franciaco koroaren pean batzea aguindu çuen. Paueco universitate protestantea deseguin çuen eta, truquean, ikastetche jesuita bat jarri. Berçalde, ordutic aurrera, aguiri officialetan francesa erabilceco aguindu çuen.

Ikus, gainera Aldatu

Referencia Aldatu

  1. ↑ a b c (Gaztelaniaz) Álvaro, Adot Lerga. (2005). Juana de Albret y Catalina de Foix o la defensa del Estado navarro (1483-1517). Pamiela, 61-78 or. ISBN 84-7681-443-7 . .
  2. ↑ Honela derauco/dio, francesez: "[...] ke nostre domaine ancien tant en nostre royaume de Navarre, souverainetéz de Béarn et de Doneçan, pais bas de Flandres, ke nos duchés, comtés, viscontés, terres et seigneuries enclavées en ce roiaume feust et demeurassent désuny, distraict et séparé de celuy de nostre maison et couronne de France sans y pouvoir estre aucunement comprins ni meslés [...]" ; ikus URÇAINQUI, THOMAS. Navarra, sin fronteras impuestas (2011). Iruñea: Pamiela, 182-186. or.
  3. ↑ 1617co urtharril-otsailean, Bearnoco Statu Nagussiec erançun eguin çuten, gascoiez: "[...] ke atendut per lo For deu présent páys demore establit, ke lodit for est la ley fondamentalle et contractuelle deu souviràn ab los habitans deudit pays, sons subjectz, l'observation de laquoalle lodit souvirain a son navettt adveniment est viengut jurar; attendut aussy per lo deraut For résulte ke lo deraut pays es un segnorie souvirane distincte et separade de toute autre souviranetat et royaume et ke los díts habitans qui au commencement se reguiben per Fors et coustumes en esleguit lors segnors per s'entretenir en acqueres seinhs los poder alterar, correguir ny refformar ke ab los Estatz deudit pays et ke per tant sadite Majestat no pousque, jus correction, unir lodit pays souviran audit royaume de France senhs lo consentiment deus dits Estatz ke en rompen la principalle merke et fondement de torsdits Fors et libertatz qui los son plus caress ke lors propris bites, [...]. "[...] et ke acquet qui sera consent à la dite union sie déclarat enemicq deu pays et ke los juratz faran aussy signar lodit arrest à lors communautatz [...]". ; ikus URÇAINQUI, THOMAS. Navarra, sin fronteras impuestas (2011). Iruñea: Pamiela, 182-186. or.
  Articulu hau Franciaco historiari buruzco cirriborroa da. Wikipedia lagun deçaqueçu eduquia ossatuz .


Campo estecac Aldatu

" https://eu.wiquipedia.org/w/index.php?title=Bearnoco_Bizconderria&oldid=8569020 "(e)tic escuratuta