Wikipedia

Arnedo

Arnedo Rioxaco udalerria da. 2020 . urthean 15.015 biztanle cituen eta 85,4 cm²-co açalera du. Cidacos ibaiac ceharcatua, nekaçaritza merkatu garrancitsua du. [1]

Arnedo
Espainiaco udalerria
Administrationea
Statu burujabe   Espainia
Autonomia   Rioxa
Alcatea Juan Antonio Abad Pérez (en) Itzuli
Icen officiala Arnedo
Posta codea 26580
INEc eçarritaco codea 26018
Geographia
Coordenatuac 42°13′40″N 2°06′00″W  /  42.227777777778°N 2.1°W  / 42.227777777778; -2.1
Map
Açalera 85.4 cm²
Altuera 550 m
Mugaquideac Muro de Aguas , Préjano , Herce , Bergasillas Bajera , Bergasa , Tudelilla , El Villar de Arnedo , Pradejón , Kel eta Villarroya
Demographia
Biztanleria 15.017 (2022)
63 (2021)
alt_left   7.460 (%49,7)   (%49,4) 7.415   alt_right
Densitatea 175,84 bizt/cm²
Informatione guehigarria
Sorrera IX. mendea
Ordu eremua UTC+01:00
Hiri senidetuac Parthenay , Elda eta Andosilla
Matricula LO
arnedo.com

XX. mendean Arnedon çapaten industria garrancitsua cegoen. Bertan guerthatu ciren Arnedoco guerthaerac , 1932co urtharrilaren 5ean. Guardia Civilac eguindac tiroqueta baten ondorioz hamaica hildaco eta hogueita hamar çauritu suertatu ciren, eta eraguin garrancitsua içan çuten orduco Espainiaco historian .

Icena Aldatu

Latinezco arenetum icenetic ethor litequela proposatu içan da, "hareatza" erran nahi du [2] . Romatarren garaico aguiriric ordea ez da aurkitu. Arabiarren codeetan Arnit (842, 913 eta 920 urtheetan), Arneto (928an) eta Arneyt (976) icenac emaiten çaizquio [3] .

Geographia Aldatu

Arnedo hiria Cidacos haranaren erdialdean cocaturic dago, Rioxa Beherea escualdean, Logroño hiriburutic 48 kilometro ekialdera.

Hiria ibaiaren ezquerraldean badago ere udalerriac ibaiaren alde biac harcen ditu. Udalerriaren barnean, Arnedoco erdigunetic 9 kilometrotara Turruncún herri hustua aurkitzen da [4] .

Arnedoren batazberceco altuera 523 metrotacoa da itsasmailaren gainetic. Herriaren erdigunea bera 550 metrotan dago. Ibaiaren escumaldea ascoz menditsuagoa da ezquerraldea baino eta bertan aurkitzen da mendiric altuena den Isasa mendia (1.474m) [5] . Ezquerraldea buztin gorriz eraturic dago eta guiçaquiac çulhaturico leiceac aurkitzen dira bertan, bai eta herrigunea bera ere. Plattaforma buztin-hareatsu honec emanen lerauqueo icena hiriari.

Historia Aldatu

Ancinaroa Aldatu

Indusqueta archeologicoec eracutsi dute Neolitho garaitic populatua içan dela ingurua. Historiaguile batzuen ustetan romatar aurreco Sadacia edo Sidacia içan liteque, horren bilhacaera içan daiteque Cidacos ibaiaren icena [3] . Ibaiercean San Pedro Mártir eta Valpineda eremuetaco assentamenduac daude. Escuz eguindaco keramica çathiac eta sukarriaren inguruco materialac aurkitu dira.

C.a. III-II mendeetan celtiberiarrac egon ciren San Miguel eta El Raposal muinoetan, aguian beroiac edo bercela pelendoiac . Vascoiac ere içan citezqueen, Calahorran bai baitzeuden [3] . San Miguel muinoan herria bera, labea eta keramica çathiac aurkitu dira.

Romatarren garaian ez da Arnedoren aiphamenic baina aurkicunça archeologicoac içan dira. Badirudi populationea Gazteluaren muinora aldatu cela. Icen gorren jathorrian legoque romatarrec alchaturico gothorlekua, içan ere thoqui strategicoa baitzen bi galçada romatarren arteco bidegurutzea celaco; Calahorra eta Numancia elkarcen cituena eta Contrebia Leducade Vareiarequin lotzen çuena.

Erdi Aroa Aldatu

 
Arnedoco gaztelua .

Visigothoec eremua occupatu çuten eta ordutic VI. mendeco eliça bat gordetzen da. Musulmanec conquistat çutenean haien mempeco Iberiar peninsulaco 26 provinciataco baten hiriburu bihurtu çuten eta romatarren gaztelu çaharraren thoquian gaztelu indarsu bat eraiqui çuten. Banucasitarrac içan ciren gazteluaren aurreneco jabeac [6] .

908-909 artean Anso I.a Garceitz Iruñeco regueac conquistatu çuen eta hiri forua eman citzaion. 1264an Gaztelac escuratu çuen [7] eta Bi Petrien Guerra içan ondoren (1356-1369) Bertrand du Güesclin noble francesari eman ceraucon Guerran emandaco lagunçagatic [8] . Güesclinec 1370an Pedro Fernández de Velasco Haroco condeari saldu ceraucon [9] . 1385ean Asturiasco Prince titulua sorceco bilerac Arnedon içan ciren [7] eta 1388an Francia eta Gaztelac elkar babesteco ituna signatu çuten. Guerthaera hauec hiri garrancitsu bihurtu çuten. XV. mendean munduco aurrezqui kutcha çaharrenetacoa sorthu cen Arnedon, bai eta Vicoco monasterioa ere (1456) [10] .

Aro Modernoa Aldatu

Philippe IV.ac hiri titulua eman ceraucon 1654. urthean [11] eta Carlos III.ac merkatua astelehenero eta bederatzi eguneco feria antholatzeco baimena eman ceraucon. XVIII. mendearen amaieran, Real Sociedad Económica de La Rioxa elkartean sarthu cen. Illustrationearen ideen inguruan eraturico elkartea cen. 1817an lurrikara handia içan cen Arnedo eta inguruetan [12] . Arnedon cembait etche erori eguin ciren eta Vicoco Gure Amaren monasterioa ceharo calteturic içan cen, ondorioz hango monjeei ostatu eman behar içan ceraueten herritarrec. Garaico croniquec deraucoten/diotenez Valladoliden ere sentitu cen lurrikara hura [13] .

XX. mendearen hassieran industria garatu cen. Garrancitsuena çapataguinça içan cen. 1932co urtharrilaren 5ean Arnedoco guerthaerac içan ciren [14] . Caleratze batzuen aurkaco protestetan Guardia Civilac tiro eguin eta hamaica languile hil cituen. Nekaçariec erançun gogorra eman ceraucoten/cioten eta Arnedo anarchisten eta ezquerreco republicaçaleen symbolo bihurtu cen.

XX. mende erdialdera Arnedon baciren oraindic 200 leice-vicileku haimbat auçotan antholatuac, baina herriac garapen economicoa içaitearequin batera leice horiec bertan behera utzi ciren. Gaur egun Interpretatione centru batean eracusten da leice hauen historia.

Economia Aldatu

Çapataguinçac jarraitzen du Arnedoco economia jarduera nagussia içaiten. Hiriaren leloa Arnedo, ciudad del calçado da ("Arnedo, çapataren hiria") [15] eta Çapataguinçaren Museoa ere badago.

Bodega Cooperativa Nuestra Señora de Vico upateguia , cartoiguinça, cautchoaren transformationea eta olioguinça (trujala) ere badaude.

Energiari dagoquionez Arnedon Espainiar Statu ossoco eguzqui-placa parque handienetacoa dago.

Biztanleriaren bilhacaera Aldatu

Ondassun nabarmenac Aldatu

 
Vicoco monasterioa .
 
Ehun çuthabeen leicea .
  • Arnedoco gaztelua : 714. urthean arabiarrec eraiqui çuten.
  • Vicoco Gure Amaren monasterioa : Herritic 3 kilometrotara cocaturic dago, Cidacos ibaiaren ercean.
  • Ehun çuthabeen leicea ( gaztelaniaz : Cuevas de los Cerauen/cien Pilares ): San Miguel muinoan çulhaturico leice mulçoa da. 1063co aguiri batean aiphatzen den San Miguel monasterioaren aztarnac içan litezque.
  • San Cosme eta San Damian eliça
  • San Thomas eliça
  • Argaiz aphezpicuaren jaureguia: 1658an José Argaiz Pérez Granadaco aphezpicuac eraiquitaco etche barrocoa da.
  • Çapataguinçaren Museoa
  • Turruncún herri hustua

Cultura Aldatu

Jaiac Aldatu

San Cosme eta San Damianen omenezco jaiac irailaren 26aren eta urriaren 2aren artean ospatzen dira. Egun handia irailaren 27a da eta el Robo de los Santos da ekinça nagussia [16] .

Urtheberri egunean personai berhecia ethorcen da Arnedora, El Hombre con tantas narices como días tiene el año ("Urthea dituen berce sudur dituen guiçona"). Goxoquiac opharitzen derauzte haurrei [17] .

Quirolac Aldatu

Club Deportivo Arnedo da herrico quirol taldea.

Arnedotar eçagunac Aldatu

Referenciac Aldatu

  1. ↑ Lur encyclopedietatic hartua .
  2. ↑ «Arnedo, La Rioxa» www.artegüias.com (Noiz consultatua: 2021-07-29) .
  3. ↑ a b c (Anglesez naty. «Arnedo Hoy - Origuen del nombre 'Arnedo'» www.arnedohoy.es (Noiz consultatua: 2021-07-29) .
  4. ↑ (Gaztelaniaz) Turruncún – La Rioxa – Pueblos del Olvido. (Noiz consultatua: 2021-07-29) .
  5. ↑ (Gaztelaniaz) Urrutia, Javier. «Mendicat → Peña Isasa (1474 m)» www.mendicat.net (Noiz consultatua: 2021-07-29) .
  6. ↑ (Gaztelaniaz) «Castillo de Arnedo - Lugar de interés» La Rioxa Tourismo@es||| (Noiz consultatua: 2021-07-29) .
  7. ↑ a b «La Rioxa - Arnedo» www.hernandezrabal.com (Noiz consultatua: 2021-07-29) .
  8. ↑ «Bertrand du Güesclin - Duque de Molina y Señor de Soria          » soria-goig.com (Noiz consultatua: 2021-07-29) .
  9. ↑ «Ayuntamiento de Arnedo - Castillo de Arnedo» www.arnedo.com (Noiz consultatua: 2021-07-30) .
  10. ↑ (Gaztelaniaz) «Monasterio Nuestra Señora de Vico - Lugar de interés» La Rioxa Tourismo@es||| (Noiz consultatua: 2021-07-29) .
  11. ↑ (Gaztelaniaz) «Cuando Arnedo se nombró con título de ciudad» La Rioxa 2010-01-02 (Noiz consultatua: 2021-07-29) .
  12. ↑ Catálogo national de riesgos geológuicos = Geological haçards catalogüe with english summary. el Instituto 1988 ISBN 84-7840-030-3 . PMC 803104215 . (Noiz consultatua: 2022-03-19) .
  13. ↑ (Gaztelaniaz) Casimiro de Govantes, Ánguel. (1846). Sección II, Comprende La Rioxa ó toda la provincia de Logroño y algunos pueblos de la de Burgos. in: Dictionario geográfico-histórico de España, por la Real Academia de la Historia . .
  14. ↑ «Successs de Arnedo: 1932 - bermemar» www.bermemar.com (Noiz consultatua: 2021-07-29) .
  15. ↑ (Gaztelaniaz) Campos, Andrés. (2020-09-11). «Arnedo, la ciudad del calçado» EL PAÍS (Noiz consultatua: 2021-07-29) .
  16. ↑ (Gaztelaniaz) Tercero, Sonia. (2021-07-29). «Arnedo cumple con el traditional 'Robo de los Santos'» La Rioxa (Noiz consultatua: 2021-07-29) .
  17. ↑ (Gaztelaniaz) noticiasdearnedo.es. (2020-01-01). «El hombre con tantas narices como días tiene el año, de nuevo en Arnedo» Noticias de Arnedo (Noiz consultatua: 2021-07-29) .

Campo estecac Aldatu

 
Arnedoren ikuspegui panoramicoa, gaztelutic ikussita
" https://eu.wiquipedia.org/w/index.php?title=Arnedo&oldid=9091329 "(e)tic escuratuta