Argüedas

Argüedas ; Arguetas / Arquetas
	Naffarroa Garaia , Euscal Herria
	Argüedasco Doneztebe eliça
; Bandera	; Armarria
Cocapena
Herrialdea	Euscal Herria
Lurraldea	Naffarroa Garaia
Merindadea	Tutera
Administrationea
Statua	Espainia
Erkidegoa	Naffarroa
Icen officiala	Argüedas
Alcatea	Fernando José Mendoça Rodrígüez ( PSN )
Posta codea	31513
INE codea	31032
Herritarra	argüedastar
Geographia
Coordenatuac	42°10′37″N 1°35′54″W / 42.176944444444°N 1.5983333333333°W
Açalera	88,4 cm²
Garaiera	260 metro
Distancia	80 cm ( Iruñetic )
Demographia
Biztanleria	2.312 (2022: 2)
Densitatea	34,82 biztanle/cm²
Çaharcea	% 23,94
Ugalcortassuna	‰ 30,3
Economia
Jarduera	% 77,97 (2011)
Desberdintassuna	% 0 (2011)
Langabecia	% 13,3 (2013)
Euscara
Euscaldunac	% 0,30 (2018: %-0,25)
Datu guehigarriac
Webgunea	http://www.argüedas.es

Articulu hau Naffarroaco herriari buruzcoa da; Perrucco idazlea gaitzat duena berce hau da: « José María Argüedas »

Argüedas ^[4] ( [arɣeðas] gaztelaniaz eta officialqui; Arguetas [arɣetas] edo Arquetas [arqueta ] euscaraz traditionz , baina ez officialqui) Naffarroaco hegoaldean dagoen udalerria da, Riberaco escualdean. 2014. urthean, 2.313 biztanle cituen.

Geographia Aldatu

Inguru naturala eta cocapena Aldatu

Herria Tuteraco merindadearen ipharraldea dago. NA-134 errepideac herria ceharcatzen du, Valtierra - Tutera norabidean.

Argüedasec Bardearequin eguite du muga ipharraldean eta ekialdean, Valtierrarequin mendebaldean eta Tuterarequin hegoaldean.

Clima eta landaredia Aldatu

Clima mediterraneo-continentala da, baina Naffarroa erdialdeco clima, baino ascoz idorragoa. Urtheco batez berceco temperatura 14 °C-coa da, eta batez berceco precipitationea nahico urria, 400 eta 450 mm bitartecoa. Urtheco egun euritsuac 60 bakarric dira, urthean cehar nahico irregularqui banaturic. Udac osso lehorrac içaiten dira, eta haiceric ohicoenac cierçoa eta hegoaldeco haice beroa dira.

Berezco landaredia, lurraren idortassunac eraguinda, mediterraneo motacoa da. Basoac Ebro ibaiaren urercetara eta azquen mendeetan birlandaturico pinuetara mugatzen dira. Udalerriaren gaineraco lurretan romero, ezcaia, eta anceco çuhaixcac aurki daitezque.

Historia Aldatu

Argüedasco Noria plaça.

Argüedasco herriaren sorrera cehatza eçagutzen ez den arren, celten garaico haimbat aztarna aurkitu dira, C.a. 300 urthe ingurucoac. Horrez gain, romatarren imperioco ceramica eta Tiberioren garaico champonac. Argüedas eta muinoaren gaineco gaztelua IX. mendearen erditic existitzen dira, eta Al-Andalusen jabetza ciren 1084 . urthean Anso Ramiritz Naffarroaco regueac herria birconquistatu arte. Castejongo muinoa, Mairuen balcoitchoa edo Bardea Argüedasco inguruac dira. 1092. urthetic, Anso Ramirecec emandaco foruez goçatu çuen, eta Alfonso I. Borrocalariac Limas de los Agüilares, Candebalo eta Yugo barrutiac eman cerauzquion. Argüedas cembait jaun feudalen mendean egon cen (Rodrigo Jimenez Radacoa Toledoco Arçapezpicua, eta Mosen Martinez Peraltacoa) XV. mendera arte. Garai horretan, Naffarroaco Regnura batu cen, eta 1608tic aurrera aulkia escuratu çuen Naffarroaco Regnuco Gortheetan.

XIX. mendean , biztanleen egoera çaila cela eta, Argüedas ondoco mendietan cobaçuloac çulhatu ciren. Cobaçulo hauec, guela desberdinetan banaturic, sukalde, lastategui, garautegui eta ucuilua ceducate . XX. mendearen erdialdean, cobaçuloac abandonatu, eta, gaur egun, cobaçulo guehienac hondamen egoeran daude.

Economia Aldatu

Argüedasco jarduera economicoa nekaçaritza içan da, historicoqui. 1951 . urthean, San Estebango Necaçal cooperativa sorthu cen, eta 1970ean , Trujal cooperativa. Laborançaraco erabilcen den udalerrico lurrei dagoquionez, banaqueta honacoa da: lur ureztagarriac 1.759 ha , lehorreco lurrac 1.893 ha eta 4.652 ha Bardean . Landatzen diren laboreen artean garia, arroça, olioa eta gari çuria dira aiphagai.

Argüedasco industrialdea udalerriaren iphar-mendebaldean dago, eta, gaur egun, 60.000 metro carratuco açalera daduca. Udala industrialdea handitzeco projectua aztercen ari da, eta ethorquiçunean, 150.000 metro carratu içaitea aurricusten da.

Horrez gain, Erdi Aroan , Argüedasec ( Fustiñana , Tutera , Cortes , Buñuel , Çarracaztelu , Melida , Capparroso , Alesbes , Cadreita , Valtierra , Cabanillas , Sanctacara , Marcilla , Falces , Azcoien , Funes , Millagro , Corella , Olivaco monasterioa , eta Erroncarico ibarra eta Çaraitzuco ibarrequi batera) Naffarroaco Bardeaco elkartea ossatu çuen, Bardeaco lur amancommunac nekaçaritzaraco erabilceco asmoarequin.

Industrialdeac Aldatu

Argüedasco industrialdea udalerriaren iphar-mendebaldean dago, eta gaur egun 60.000 metro carratuco açalera duen arren, udalac eguinico proposamenez, 150.000 metro carratu içaitera helduco da. Naffarroaco governuac industrialdeac sustatzeco sorthutaco Nasuinsa elkartearen ekimenez eraiqui cen. Industrialdea, bada, Argüedas eta Valtierraco udalerrien artean dago. Lehen phasea 1998tic 1999ra eraiqu cen Argüedasco udalerrian, eta bigarren phasea 2003an amaitu cen, eta jathorrizco industrialdearen mendebaldean eraiqui cen, Valtierraco udalerrian.

Industrialdean, elicagaien industriaco empresa garrancitsu bat dago, eta Iruñea eta Zaragoza arteco autobidearen azpieguitura guerthu daduca. Argüedasen dagoen lehen phasearen eçaugarriac honacoac dira:

Açalera guztira: 66.376 m2

Lursailen açalera: 60.460 m2

Demographia Aldatu

XX. mendearen lehen erdialdean, Argüedasco populationea nabarmen haci cen, eta 3.100 biztanle inguru içaitera iritsi cen (mende hassieran, 1.837 cituen). Mendearen bigarren erdialdean, berriz, beheranzco joera içan çuen, eta 2.200 ingururen vueltan gueratu cen mende amaieraraco.

Argüedasco biztanleria

2008co erroldaren arauera, Espainiaz campoco 236 ethorquin vici ciren herrian, biztanleriaren % 10,03 ( Naffarroaco batez bercecoaren ancera).

Politica Aldatu

Udal hautescundeac Aldatu

1995etic 2007a arte, Argüedasco alcatea UPN alderdico José Antonio Rapún León içan da. 2007an, Udaleco hamaica cinegotzietatic sei lorthu cituen Naffar Herriaren Batassunac . Baliogabeco votoac 22 içan ciren (emandaco guztien % 1,44), eta çuriac 45 voto içan ciren (votoen % 2,98). Abstentionea % 19,28coa içan cen.

2011n , egoera irauli eguin cen, eta alcatetza UPNc baino lehen içan çuen PSNc berrescuratu çuen (6 cinegotzi); Fernando José Mendoça alcate bihurtu cen. 2007an ez beçala, ez cen ezquerreco hautagaitzaric egon, eta, aldiz, UPN (5 cinegotzi) eta PP (bat ere ez) banatuta aurkeztu ciren. Riberan hautescunde horietan, PSNc gora eguin çuen herri bakarra içan cen ^[5] .

Alderdi politicoa	2011		2007
Alderdi politicoa	Votoac	Cinegotziac	Votoac	Cinegotziac
Naffarroaco Alderdi Socialista (PSN)	%54,68	6	%35,03	4
Naffar Herriaren Batassuna (UPN)	%39,29	5	%49,14	6
(GUI )	-	-	%12,85	1

Alcateen cerrenda Aldatu

2011	Fernando Mendoça Rodrígüez ( PSN )
2007	José Antonio Rapún León ( UPN )
2003	José Antonio Rapún León ( UPN )
1999	José Antonio Rapún León ( UPN )
1995	José Antonio Rapún León ( UPN )
1991	María Josepha Setass ( PSN )

Udaletchea Aldatu

Hiribulduco eraiquin garrancitsuena da, adreiluzcoa. Eraiquina XVI. eta XVIII. mendeco bi stylo desberdinen nahasquetaren ondorio da. XX. mendearen amaieran, çaharberritze sacona burutu cen, eta eraiquinaren campoaldea erabat berriztu cen, Naffarroaco governuac emandaco lagunçari esquer.

HELBIDEA: Foruen Plaça, 1

Eliçac Aldatu

Doneztebe eliça nagussia

Argüedasco Doneztebe eliça nagussia eraiquin handia da, Regue Catholicoen stylocoa. Badirudi XVI. mendean eraiquicoa dela, eta bi athaleco habearte bakarrecoa da. XVII. mendearen bucaera aldera, sacristia berria eraiqui cen.

Yugoco Andre Mariaren baseliça

Muino baten gainean, ceinarengandic ikuspegui panoramico içugarria vistara daitequeen, Yugoco Andre Mariaren baseliça dago. Eliçac cembait eraiquin ditu itsatsita; XVII. mendearen hassieran eraiqui cen gothico-renascimentu styloan, Pedro Arresecoaren, architectu arabarraren,aguindupean. Gueroago, 1677. urthetic aurrera, Corellaco Pedro Aguirrecoac hartuco çuen jarraitzeco aguindua.

Miquel Deunaren basilica

Hiribildu barnean dagoen eliça hau, XVI. mendean eraiqui cen renascimentu styloan

Azpieguitura eta garraioac Aldatu

Condaren Iruñea eta Zaragoza bitarteco lineac guelthoquia daduca herrian. Eguneco borz cerbitzu içaiten dira norabide bakoitzeco. Lineac honaco ibilbidea daduca:

Iruñea - Noain - Tebas-Muru Artederreta - Barasoain - Puiu - Tafalla - Erriberri - Capparroso - Valtierra - Argüedas - Tutera - Ribaforada - Buñuel - Cortes - Mallén eta Zaragoza .

Condaren Cortes eta Iruñea bitarteco autobus linea çucenac cerbitzu bakarra daduca norabide bakoitzean eguneco. Ibilbidea, honacoa da:

Cortes - Buñuel - Ribaforada - Fontellas - Tutera - Argüedas - Valtierra eta Iruñea

Condaren Tutera eta Alesbes bitarteco lineac, guelthoquia daduca herrian. Autobusac honaco ibilbidea eguiten du:

Tutera - Argüedas - Valtierra - Cadreita - Millagro eta Alesbes

Cultura Aldatu

Euscara Aldatu

Naffarroaco governuac onhartutaco Euscararen Foru Leguearen arauera, Argüedas eremu ez-euscalduneco udalerria da, eta, hori dela eta, hizcunça official bakarra gaztelania da. 2001eco erroldaren arauera, herritarren % 0,53 cequien euscaraz hitz eguiten.

Senda Viva Aldatu

Senda Viva aventura eta aisialdi parquea Bardearen ondoan dago, Argüedas udalerriaren ekialdean eta Naffarroaco hiriburutic 80 kilometro hegoaldera. 120 hectareaco açalera daduca, eta, bertan, heldu eta gazteençaco haimbat jarduera desberdin escaincen dira. Parquea laur eremutan banaturic dago: Herria, Feria, Basoa, eta Abeletchea. Bigarren eremura heldu aurretic, zoo chiqui bat dago, eta, bertan, latcha ardia, Pyreneoetaco behiac eta Aurizberrico çaldiac beçalaco Naffarroaco berezco haimbat animalia daude ikusgai.

Jaiac eta ospaquiçunac Aldatu

Argüedas herrico jaiac San Estebanen omenez ospatzen dira, eta abuztuco lehen asteburuaren inguruan antholatzen dira. Jaiec, guztira, bederatzi egun irauten dute.

Uztarriaren Ama Virginaren romeria, berez, marchoaren 25ean ospatzen cen, baina, gaur egun, iraileco lehen igandean ospatzen da.

Quirolac Aldatu

Argüedas Castejónen egoitza duen "Ebroco Quirol Mancommunitateco" quidea da. Herrico quirol taldeetaco batzuc honacoac dira:

Argüedano Chirrindularitza Cluba

Ondassun nabarmenac Aldatu

San Esteban basilicaren ikuspeguia.

San Esteban eliça stylo gothico eta errenacentista nahasten dituen eraiquina da.
San Miguel basilica XVI. mendeco nabe bakarreco parochia chiquia da. Gaur egun, Argüedasen conservatzen den eraiquinic çaharrenetacoa da. Aurrealdea, pentagono itchuracoa du, eta içardun ganguez estalita dago. 2006 . urthean, baseliça barruan ceuden artelanac San Esteban eliçara eraman cituzten baseliçaren çaharberritze ossoa burutu ahal içaiteco. Gaur egun, San Miguel baseliçan, "Informatione Punctu Orocorra" delacoa egoquitu da, campotarrei herriari buruzco informationea escainceco.
Muruçabal etchea XVIII. mendeco bi jaureguiren batzearen ondorioz sorthurico etche lucea da. Adreiluzco bi athalez ossaturic dago; goicoa balcoiez eta mende bereco armarri batez ossaturic dago.
Yugoco baseliça