Wikipedia

Alpharo

Rioxaco udalerria

Alpharo Rioxaco ekialdean dagoen udalerria da, 2020. urthean 9.611 biztanle cituena. Rioxan borzgarren hiri handiena da, baina açalera handiena duen udalerria, 200 cm 2 ingurucoa. 3.000 urthe inguru dituen herria da, romatarren garaian garranci handia içan çuena.

Alpharo
Espainiaco udalerria
Administrationea
Statu burujabe   Espainia
Autonomia   Rioxa
Hirurgarren mailaco herrialde azpibanaqueta Rioxa Beherea
Rioxaco escualdeac Alpharoco escualdea
Alcatea Maria Yolanda Preciado Moreno (en) Itzuli
Icen officiala Alpharo
Posta codea 26540
INEc eçarritaco codea 26011
Herriburua Alpharo
Geographia
Coordenatuac 42°10′42″N 1°44′51″W  /  42.178333333333°N 1.7475°W  / 42.178333333333; -1.7475
Map
Açalera 194.23 cm²
Altuera 310 m
Mugaquideac Aldeanueva de Ebro , Autol , Castejón , Corella , Fitero , Grávalos , Rincón de Soto , Valtierra , Cervera del Río Alhama , Millagro eta Cadreita
Demographia
Biztanleria 9.727 (2022)
165 (2021)
alt_left   4.725 (%48,6)   (%48,8) 4.751   alt_right
Densitatea 50,08 bizt/cm²
Informatione guehigarria
Ordu eremua UTC+01:00
Hiri senidetuac Aureilhan
Matricula LO
alpharo.es

Alpharon cicoina çuriaren hiri barneco coloniaric handiena dago, 120 habia baino guehiagocoa. Mundu mailan eraiquin bakarrean dagoen cicoina colonia handiena ossatzen du [1] .

Icena Aldatu

Beroiec Ilurcis herria sorthu çuen eta romatarrec Gracurris deith ceraucoten/cioten, assentamendu berria Tiberio Sempronio Gracoc fundatu baitzuen.

Arabiar jathorricoa da gaur egungo icena. Arabieraz Al-faruh içan cen, "pharoa" edo "talaia" erran nahi du [2] . Nehoiz erran içan da arabierazco al-fahhar -ethi ethor litequeela, "elceguilea".

Geographia Aldatu

Rioxaco ekialdeco punctan cocaturic dago, Alpharoco escualdean , eta Naffarroac inguratzen du ipharraldetic, ekialdetic eta hegoaldetic. Alhama ibaiac Ebro ibaiarequi bat eguiten du bertan [3] .

Yerga mendia (1.101m) da udalerrico puncturic altuena [4] . Aiphatzecoa da Tambarría mendia (374m) ere, La Plana ecicenaz eçagutzen dena. Herria 302 metrotaco altueran cocaturic dago [3] .

Historia Aldatu

Ancinaroa Aldatu

Eras de San Martín aztarnateguian Burdin Aroco (C.a. VIII. mendea) populationearen aztarnac aurkitu dira. Bigarren Burdin Aroco assentamendua beroiequin eta arebacoequin lothu içan da eta Ilurcis icena içan çuen [5] . Icenaren aiphamen bakarra romatarrec Gracurris sorthu çutenecoa da.

« Gracchhuris urbs Hiberæ reguionis, dicta a Gracchho Sempronio, quæ antea Ilurcis nominabatur
"Gracchhur , Ebro escualdeco hiria, Graco Sempronioren omenez hala deithua, lehen Ilurci icena çuena" 		»

— De verborum significatione


Gracchurris Aldatu

Saconceco, iracurri: « Gracchurris »

C.a. 179. urthean Tiberio Sempronio Gracoc conquistat çuen eta Gracchurris icena eman ceraucon. Assentamendu berria eguin çuen, romatarrec Ebro harana occupatzeco çuten strategiaren barnean [5] . Sertorioren guerran (C.a.81-72) vascoiec Pompeioren alde eguin çuten eta Calagurris hiriac aldiz Sertorioren alde. Pompeio nagussitu cenez Calagurris Cascantum eta Gracchurris hiriac vascoien escu guelditu ciren [6] . Tiberio emperadorearen garaian hiria bihurtu cen eta Gracchurriseco champon-etchea asac eta bronchezco semisac ekoiztu ciren.

Erdi Aroa Aldatu

Musulmanec hiria conquistatu çutenean thoquiz aldatu eta icen berria eman ceraucoten/cioten, Alpharo . 1126. urthean Alfonso Borrocalariac (Iruñeco eta Aragoico reguea) hiria escuratu eta harresiac eraiqui cerauzquion [7] . 1253. urthean Alfonso X.a Gaztelacoac villa escuthitza eman ceraucon eta hurrengo regueec privilegioac guehitu cerauzquioten.

Aro modernoa Aldatu

Philippe IV.ac eman ceraucon hiri titulua 1629. urthean 40.000 marabediren truqu [2] . XVII eta XVIII. mendeetan garapen handia içan çuen eta familia illustreen etche ugari daude herrian. XIX mendearen hassieran Soriaco provinciaren parte cen eta 1833an Logroñoco provinciara aldatu cen [2] .

Espainiaco Guerra Civilean bando nationalari aurre eguin ceraucon Rioxaco hiri bakarra içan cen, baina 1936co uztailaren 21ean hiria hartu çuten.

Economia Aldatu

Alpharoco empresen guehiengoac cerbitzu sectorean eguiten du lan. Nekaçaritzan biztanleriaren %11c baino jarduten ez duen arren 3.900 hectaera harcen dituzte mahastiec eta Rioxaco ardoaren ekoizle nagussietacoa da, Rioxa Beherea azpiescualdean.

Industriari dagoquionez jarduera aiphagarrienac aulkiguinça eta teila eta adreiluguinça dira [3] .

Biztanleriaren bilhacaera Aldatu

Garraio Aldatu

Alpharoco tren guelthoquian helmuga anhitzeco linea ugariqueguiten dute bat, horien artean Logroño edo Zaragoza nabarmencen direlaric.

Alpharoco autobus guelthoquian helmuga anhitzeco linea ugariqueguiten dute bat, horien artean Soria edo Iruña nabarmencen direlaric.

Ondassun nabarmenac Aldatu

 
San Miguel Goiaingueruaren collegiata .
  • San Miguel Goiaingueruaren collegiata : Rioxa ssoco templuric handiena da eta Monumentu National icendatu çuten 1976an. XVI eta XVII mendeen artean eraiqui cen.
  • Burgoco Andre Mariaren eliça (XVII. mendea)
  • San Francisco eliça
  • San Roque baseliça
  • Alpharoco udaletchea
  • Abadearen eliça
  • Sáenz de Heredia jaureguia
  • Ninfeo romatarra: I. mendeco ithurria
  • Eras de San Martineco aztarnateguia
  • Sotos del Ebroco reserva naturala (Interpretatione centrua udaletchean dago) [8]

Cultura Aldatu

Jaialdiac Aldatu

  • Aste Sanctua eta Judasen requeta. [9]
  • Maiatzeco jaiac (maiatzaren 15aren inguruan)
  • San Roque eta San Ecequiel Moreno jaiac (abuztuan)
  • Burgoco Amabirjinaren jaiac (irailaren 8-10 artean)

Cicoinac Aldatu

 
Cicoinen habiac collegiataren teilatuan.

San Miguel Goiaingueruaren collegiata gainean cicoinen 140 habi daude, guztira 400 cicoinatic gora içaiten dira kumatze garaian [1] . Habia bakoitzac 500 cg-co pisua har deçaque. Urthero handitzen doan colonia içanic mundu mailan eraiquin bakarrean dagoen cicoina colonia handiena ossatzen du [1] .

Gastronomia Aldatu

Los Rusos de Alpharo ("Alpharoc russiarrac") Alpharoco pastell traditionalac dira. Çuriac direlaco daducate russiar ecicena [10] .

Quirolac Aldatu

Hirico quirol taldea Club Deportivo Alpharo da. 1933an sorthu cen eta football taldeac La Molineta football celhaian jocatzen du [11] . 2001 eta 2009 artean 6 demboraldi eguin cituen 2. B mailan eta emaitzaric onena 2004co 9. postua içan çuen [12] .

Alpharotar eçagunac Aldatu

Referenciac Aldatu

  1. ↑ a b c (Gaztelaniaz) «De excursión a… Alpharo, la guardería de cigüeñas más grande de Europa» El Balcón de Mateo (Noiz consultatua: 2021-07-31) .
  2. ↑ a b c (Gaztelaniaz) Ruta por La Rioxa: ¿Qué ver en Alpharo? | Rutas por España. (Noiz consultatua: 2021-07-31) .
  3. ↑ a b c (Gaztelaniaz) «Alphar - Destino» La Rioxa Tourismo@es||| (Noiz consultatua: 2021-07-31) .
  4. ↑ (Gaztelaniaz) ««Alphar tiene de todo entre los 1.101 metros de Yerga y los 260 del paso del Ebro»» La Rioxa 2018-01-02 (Noiz consultatua: 2021-07-31) .
  5. ↑ a b Asunción, Julio. «Arte, Historia y curiosidades: GRACCHURRIS Ciudad romana - Alpharo» Arte, Historia y curiosidades (Noiz consultatua: 2021-07-31) .
  6. ↑ Amela Valverde, Luis. (2002). Calacoricos. , 31-50 or. .
  7. ↑ Professor. (2009-12-05). «HISTORIA DE ALPHARO: ALFONSO I EL BATALLADOR (Alpharo, Año del Señor de 1126)» HISTORIA DE ALPHARO (Noiz consultatua: 2021-07-31) .
  8. ↑ (Gaztelaniaz) «Reserva Natural de los Sotos de Alpharo - Medio ambiente - Portal del Gobierno de La Rioxa» www.larioja.org (Noiz consultatua: 2021-07-31) .
  9. ↑ Professor. (2011-03-24). «HISTORIA DE ALPHARO: LA SEMANA SANCTA» HISTORIA DE ALPHARO (Noiz consultatua: 2021-07-31) .
  10. ↑ (Gaztelaniaz) nuevecuatrouno. (2021-05-08). «Los pastelles rusos de Alpharo: ¿ni rusos ni de Alpharo?» nuevecuatrouno.com (Noiz consultatua: 2021-07-31) .
  11. ↑ (Gaztelaniaz) «Stadio Munichipal ‘La Molineta’» C.D. Alpharo (Noiz consultatua: 2021-07-31) .
  12. ↑ (Gaztelaniaz) Classificación Segunda División B 2003/04 :: La Footballteca. Encyclopedia del Fútbol Español. (Noiz consultatua: 2021-07-31) .

Campo estecac Aldatu

" https://eu.wiquipedia.org/w/index.php?title=Alfaro&oldid=8682835 "(e)tic escuratuta