Johannes Leiçarraga

Johannes Leiçarraga Lermanda ( Bescoitze , Laphurdi , 1506 – Bastida , Naffarroa Beherea , 1601 ) calbindar arçain eta euscal idazle bat içan cen, Itun Berria euscaratu çuen lehena, Jesus Christ Gure Jaunaren Testamentu Berria icemburuarequi .

Johannes Leiçarraga
Irudi guehiago
Vicitza
Jaiotza	Bescoitze , 1506
Herrialdea	Laphurdi , Euscal Herria
Lehen hizcunça	euscara
Heriotza	Bastida , 1601 (94/95 urthe)
Hezcunça
Hizcunçac	frances ertaina euscara
Jarduerac
Jarduerac	hizcunçalaria , itzulçailea , Bibliaren itzulçailea , arçaina eta idazlea
Lan nabarmenac	ikussi Jesus Christ Gure Jaunaren Testamentu Berria

Vicitza

Leiçarragaren omenezco orhoitharria, Bescoitzen (Laphurd )

Higanot bihurtu aurretic, segur asqui aphez catholicoa içan cen. 1567co aphirilare 15ean eguin cen arçain , Pauen (Occitania), eta Naffarroa Behereco Bastida herrira igorriric, hil arte vici içan cen bertan. Joana III.a Albretecoa Naffarroaco reguinac calbinismora bihurtu celaric, bere gorthean Eliçaren reformaren aldeco pensalariei babesa eman cerauen/cien eta protestantismoa resumaco urraldeetan barna hedatu nahi içan çuen. Idea reformaçaleen arauera, textu sacratuac herri xehearen hizcunçan jarri behar ciren.

Leiçarragac Itun Berriaren lehen euscal itzulpena guidatu çuen. Jesus Christ Gure Jaunaren Testamentu Berria 1571n arguitaratu cen.

Hala bada, reguinac euscarazco eta gascoizco itzulpenac eguiteco bitartecoac eta diru-lagunçac eman cituen. 1563co marchoaren 14an egui cen Bearnoco protestanteen synodo edo batzarrean, Leiçarraga icendatu çuten, euscarazco itzulpena eguin ceçan. Eredu moduan, Leiçarragac Vulgata eta francesezco itzulpenac erabili cituen. Laur lagunçaile içan cituela dirudi, bera taldearen çucendari içanic: Sanz Tartas (batzuen ustez, aguian Joan Tartas idazlearen ossaba-aitona cena), Piarres Landetcheberri eta Tardetz çuberotarrac eta Johannes Etcheberri lohiçundarra , Petit Basque goiticenaz eçagun cena. Jesus Christ Gure Jaunaren Testamentu Berria 1571co irailean imprimatu cen, Arroxelan . Testamentu Berriaren itzulpenarequin batera, christauac hezteco textu didacticoac imprimatu ciren, orduco arguitaratze protestanteetan ohicoa cenez.

Idazlanac

Bescoitzeco idazlearen borz liburu hauec daude jassota, guztiac itzulpenac:

• Jesus Christ Gure Jaunaren Testamentu Berria , Leiçarragaren idazlanic handiena eta eçagunena.
• Catexismea
• Confessionea
• Calendrera
• ABC edo Christinoen instructionea

Azquen hirurac, Arroxelan 1571n arguitaratua .

Aita Gurea

Deigarria da, Aita Gurea itzuli çuelaric, Jaincoari hica çucendu citzaiola. Haren aurreco euscaldunec halaxe eguin çuten, içan ere.

Leiçarraga	Gaurco graphian	Gaurco Aita Gurea
Gure Aita ceruëtan aicena, Sanctifica bedi hire Icena. Ethor bedi hire Resumá. Egüin bedi hire vorondatea, ceruän beçala lurrean-ere. Gure eguneco ogüia iguc egun. Eta barca ietzaguc gure bekatuac, nola guc-ere offensatu gaituztenér barcatzen baitrauëgu. Eta ezgaitzala sar eraci tentationetan, baina deliura gaitzac gaitzetic. Amen.	Gure Aita ceruetan haicena, Sanctifica bedi hire Icena. Ethor bedi hire Resuma. Eguin bedi hire vorondatea, ceruan beçala lurrean ere. Gure eguneco oguia iguc egun. Eta barca ietzaguc gure bekatuac, nola guc ere offensatu gaituztener barcatzen baitrauegu. Eta ez gaitzala sar eraci tentationetan, baina delibra gaitzac gaitzetic. Amen.	Gure Aita ceruetan çaudena, sanctu içan bedi çure icena. Ethor bedi çure regnua. Eguin bedi çure nahia, ceruan beçala lurrean ere. Emaguçu gaur egun honetaco oguia. Barkatu gure çorrac gueuc ere gure çordunei barcatzen derauegun beçala. Eta ez gu tentaldira eraman baina athera gaitzaçu gaitzetic. Amen.

Critica

• Itzulçailearen meritua da, guehiembat, criticoec Leiçarragaren lanean azpimarratzen dutena. Eçagutzen ditugun haren garaico idazle bakarrac Bernart Etchepare eta Joan Perez Laçarraga dira. Beraz, ia ereduric gabe jardun beharrac eguiten du handi haren itzulpen-lan erraldoia. Erabili çuen eredua berac asmatu çuen. Desberdintassun batzuc aurkitu içan dira itzulpenaren eta textu originalen artean.
• Mempeco propositioneac erabili beharrac, hizcunça romanicoen eraco prosara eraman çuen. Latinaren eraguina duten eguitura syntacticoac dira horren lekuco. Dena den, erranaldietan, perpaus luce eta laburren arteco jocoan eta orecan maisutassuna eracusten du.
• Ipharraldeco euscaldunençat idatzi çuela igarcen çaio. Naffarroa Behereco eta Laphurdico euscaren eçaugarriac darabilça, reformac jomuga cituen euscaldunac horiec baitziren. Testamentu Berriaren amaieran, çuberotarren lagungarri içaiteco hiztegui labur bat jarceac, arguiago uzten du cein eremutan jocatu nahi çuten, bai reguinac eta bai Leiçarragac berac. Bere lagunçaileequin elkarlanean, Iphar Euscal Herrico euscaldunei çucendutaco coiné edo euscara batu bat ossatu çuela dirudi, Laphurdico costaldeco euscara oinharri harturic. Laphurdico herrialdea, Naffarroaco Resumaren çath ez bacen ere, economia eta biztanleria aldetic Naffarroa Beherea baino garranci handiagocoa cen garai hartaco Euscal Herrian . Hortaz, culturaren alhorrea ere referenciazco gunea cen. Normala da beraz, Leiçarragac bere hizcunça ereduaren oinharri Laphurdico euscara harcea Federico Krutwig euscalçainaren eritziz, euscararen batassuna XVI. mendeaz gueroztic lorthua cen, eta batassun hori Leiçarragac eguin çuen.
• Hizcunça jassoaren alde eta itzulpen ahalic eta çorrotzena eguin nahian, latinetic hartutaco hitz asco darabilça, euscarazco ordainac baztertuz. Bide cultista auqueratu çuen, beraz. Erraite-bateraco, guiça pescadore idazten du, guiça arrançale idatzi beharrean, eta cena , afari icenaren ordez.
• Çahar-kutsua dario Leiçarragaren euscarari. Hitzetan berritzaile, baina soinuetan eta morphologian archaico; ancinaco euscararen arrastoac ohico dira XVI. mendeco eta aurreco idazleetan, Leiçarragaren textuan ere ikussi dugunez. *eçan eta *edin errodun perfectibo çaharreco formac darabilça, Joan Perez Laçarragac beçala: ilki cedin eta erran cieçon , jeiqui cen eta erran ceraucon erranahiarequn , adibidez. Gainera, euscal litteraturan osso gutitan aguercen diren NOR-NORI-NORC motaco adizquiac aguer dira, objectu çucena hirurgarren persona ez dutenac: gommendatzen cerauzquiotet (nic çu haiei, egungo euscaran behinçat ecinezcoa dena). Adizqui horien casuan, çalança dago ea Leiçarragaren asmacunça diren, ala benetan herriac erabilcen cituen.

Bibliographia

• (Alemanez) Açurmendi, J. : "Derue Bedeutung der Sprache in Renaissance und Reformation und deraue Enstehung der basquischen Litteratur im religuiösen und politischen Conflictguebiet zwischen Spanien und Francreich" In: Wolfgang W. Moellequen (Herausgueber), Peter J. Weber (Herausgueber): Neue Forschungsarbeiten çur Contactlingüistic , Bonn: Dümmler, 1997. ISBN 978-3537864192
• Inchausti, J. 1995: Leiçarraga eta leiçarragatarrac (1563-1571) Reforma-Contrarreformetaco ilhun-arguitan, RIEV 40/1: 119-160.
• Salaberri Muñoa, Patchi : Ithurri urdinen bilha (Leiçarragaren Testamentu Berria eta hari eransitacoac . - Egan , 2010-1/2, 109-149.
• Urvistondo, Ana Mari: Johannes Leiçarraga Naffarroan eta Laphurdin XVI. mendean . - Egan , 2009-3/4, 161-170.
• Xarriton, Piarres : Leiçarraga, 2009-3/4 . - Egan , 2001-3/4, 155-159.

Ikus, gainera

• Phizcundea
• Euscarazco litteratura
• Laphurdico idazleac
• Jesus Christ Gure Jaunaren Testamentu Berria

Campo estecac

Wikiteca n badira textuac, gai hau dutenac: Johannes Leiçarraga

• Juan Luis Çabala, «Bigarren idazlea, lehen prosalaria» , Berria , 2007-04-28.
• Jesus Christ Gure Jaunaren Testamentu Berria , Classicoen Gordailua .
• Catexismea , Classicoen Gordailua .
• Confessionea , Classicoen Gordailua .
• Calendrera , Classicoen Gordailua .
• ABC edo Christinoen instructionea , Classicoen Gordailua .
• Naffarroaco Liburuteguiac gordailuan jasso alea ren facsimilea , Naffarroaco Liburutegui Digitala (BiNaDi).

• Datuac: Q2746075
• Multimedia: Johannes Leiçarraga
• Jathorrizc textuac: Eguilea:Joanes Leiçarraga